АСУУДАЛ ОРЧУУЛАГЧДАА БИШ ТОГТОЛЦООНДОО БАЙГАА

АСУУДАЛ ОРЧУУЛАГЧДАА БИШ ТОГТОЛЦООНДОО БАЙГАА

2017-09-08

Сая Владивостокт болсон том арга хэмжээн дээр Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын орос хэлний орчуулагч залуу том пактласан тухай гадаад дотоодгүй, дээр доргүй шуугиад эхлэлээ. Хөөрхий зүс үл таних тэр залуу руу "гар далайн заналхийлж" хариуцлага тооцоод хөөж явуулахыг сануулагсад ч цөөнгүй байх шиг.

Хэрвээ цаг завтай хүмүүс байвал ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгийг давтан сонсоод 3-5 өгүүлбэрийг яг алдаа мадаггүй буцаан хэлэх гэж оролдоод үзээрэй. Бараг л олонх нь чадахгүй болов уу? Эх хэл дээрээ байдал ийм байхад харь хэл рүү бэлдсэн сэдэв өгөгдөөгүй тохиолдолд тийм нарийн улс төр, эдийн засгийн нэр томъёог эвлүүлээд алдаа мадаггүй орчуулна гэдэг хэр баргийн аавын хүүгийн давдаг асуудал биш.

Энд миний олонтоо санаа зовнин өгүүлдэг "Төрийн хэлний" асуудал дахин хөндөгдөж байгаа хэрэг. Угтаа бол төрийн хэмжээний энэ том арга хэмжээнд Монгол улс дэлхий нийтэд өөрийн бодлогыг ойлгуулах сайхан боломж таарсан боловч ямар ч байсан жирийн Орос үзэгчид юу ч ойлгоогүй ээ сүлжээгээр гайхаад байхыг бодоход Путин ерөнхийлөгч ч тоймтой ойлгосон зүйлгүй хоцроо буй за.

Би өөрөө орчуулагч хүн, бусад орчуулагч нарынхаа зовлонг бага сага гадарладаг хүний хувьд энэ удаа орчуулагч залууг өмөөрч, энэ тал дээр үйлчилж байгаа тогтолцоог шүүмжилмээр байна. Ер нь бол ийм асуудал миний бага залуугаас л байнга шахам гардаг нь хааяа нэг арга хэмжээн дээр оролцож байхад ажиглагддаг байсан. Зөвхөн Орос хэлэн дээр төдийгүй манай хятад хэлнийхний хувьд ч тохиолддог асуудал юм. Бусад хэлний орчуулагчдын тухайд ч зовлон бэрхшээл адилхан байдаг байж таарна. Гол нь том арга хэмжээний өмнө сайд дарга нарын үг урьдчилж ирнэ гэж бараг байхгүй. Ирлээ ч цаг тулгаж байгаад ирдэг болохоор хальт гүйлгэж хараад орчуулах тохиолдол олон байдаг.

Миний тодхон санаж байгаагаар Хятадын ерөнхий сайд асан Вэнь Зя Бао даргын айлчлалын үеэр болсон хөрөнгө оруулагчдын чуулган дээр Хятадын ерөнхий сайд чихэвчээ аваад тавьчихаж байж билээ. Энэ нь "Танай орчуулагч болохгүй байна шүү." гэдгийг дотор ухаанаар эвлэгхэн ойлгуулж байгаа хэрэг байж таарна.

Бид ч гэсэн ойр дотны хүрээндээ иймэрхүү асуудал байгааг мэддэг боловч сайндаа шүүмжлэн хэлэлцэхээс цаашгүй юм даа. "Болдбаатар аа, чи намайг бодвол юм хум бичдэг хүн байна. Боломж байвал дээшээ уламжлаач. Саяхан нэг яамны сайдын орчуулгад хэдэн хятад дагаад орсон чинь нэг хөгжилтэй нөхөр орчуулга хийж байх юм. Хүн харахад хурдан түргэн ярина гэж жигтэйхэн. Гэтэл үнэндээ монголын талын сайд "Хоёр талын хүчин чармайлтаар бидний хамтын ажиллагаа урагштай сайхан хөгжиж байна." гээд хэлсэн үгийг "我们好。你们好。我们都是好。" гээд л явчих юм. Арай дэндүү байгаа биз дээ?" хэмээн халаглан өгүүлж билээ. Үүнийг үгчлэх бөгөөс "Бид сайн. Та нар сайн. Бид бүгдээрээ сайн." гэсэн утгатай юм л даа.

Сая төрийн яамдын маш чухал арга хэмжээний орчуулгын материалыг Ханжоуд төгссөн нэг оюутан залуу орчуулсан гээд шууд гүүглдчихсэн над дээр ирснийг би нүдээ аниад өнгөрөөж чадалгүй өөрөө нойр хоолоо хасан байж дахин орчуулаад явуулж билээ. Тэр нэг удаагийн тохиолдол азтай юм гэж бодоход дахин тийм асуудал хичнээн олон гарч байгаа бол гээд бодохоор аймшигтай.

Энэ бүхнээс юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр одоо үйлчилж байгаа төрийн орчуулгын тогтолцоог даруй өөрчилмөөр санагддаг. Орчуулагч нарыг өмнөд хөршийн жишгээр 1,2,3 дугаар зэргийн орчуулагч гэсэн зэрэг олгож мэргэжлийн түвшин тогтоох шалгалтаар уг зэргийг олгож болмоор. Тэр дундаасаа шигшээд "Төрийн орчуулагч", "Гүүш" цол олгосон ч яагаад болохгүй байх билээ? Энэ бол монгол улсад маань урьд өмнө байсан сайхан уламжлал юм л даа. Манай ерөнхийлөгчийн тамгын газар тавхан минутын хугацаанд начин цолны үнэмлэх бичээд олгочихож байгаа харагддаг. Өөрсдийнх нь хамгийн чухал ажил үүрэг байж мэдэх энэ асуудал дээр илүү нухацтай, шуурхай ажиллаасай билээ.

Сүлжээнүүдээр энэ асуудал шинэ ерөнхийлөгчтэй холбогдон гарч ирж байгаа мэт төөрөгдөл яваад байна. Урьд өмнө амь бөхтэй байсаар ирсэн энэ асуудал харин саяын арга хэмжээн дээр илүү олон нийтэд ил тод илэрсэн хэрэг төдийхөн юм.

Ер нь дэлхийн бусад улс орнууд төрийн орчуулгын асуудалдаа онцгой анхаардаг болсныг Трамп, Си Зиньпин нарын уулзалт дээр хоёр талаас хоёр хоёр маш сайн орчуулагч оролцож байснаас төвөггүй ойлгож болно.

Өмнөд хөрш 2 жил тутамд дотоодын 200 их сургуулиас төдий тооны шилдэг оюутнуудыг шалгаруулан 6 сарын англи хэлний маш эрчимтэй бэлтгэл хийлгэдэг. Тэднээсээ 60 хүнийг дахин шигшиж аваад 3 сар сургана. Тэр дундаасаа 6 хүн торойн хоцорсныг гадаад явдлын яамандаа ажиллах эрх олгодог. Тэгээд ч зогсохгүй эдийн засаг, соёл, шинжлэх ухаан хариуцсан дарга нарын орчуулга хийх гэх мэтээр төрөлжүүлэн ажиллуулдаг ажээ.

Тийм сайн бэлтгэгдчихсэн орчуулагч нар байгаа хэр нь төрийн тэргүүн, сайд дарга нарынх нь хэлэх үг 7 хоногийн өмнө бэлэн болоод орчуулагчийн гар дээр ирсэн байх заавар журамтай гэж байгаа. Түүний бичгийн болон аман орчуулгын ур чадварыг тусгай баг шалгаж батагалжуулдаг тухай тэдний нэг төрийн орчуулагчийн бичсэн тэмдэглэлийг уншаад "уйлах шахаж" билээ. Дээр нь хятадын дарга нарын орчуулагчаа ойлгож байгаа, цэгцтэй тод ярьж, хэрэгтэй үед түр зогсолт хийгээд хүлээж байгаа зэрэг нь төрийг төлөөөлж, төрийн хэлээр ярьж байгаа хүний бас л нэг том ур чадвар юм даа. Бодвол дарга нартаа ч гэсэн энэ талын мэдлэг чадвар заадаг байж таарна.

Шинэ ерөнхийлөгч та саяын айлчлалаар ажиглагдсан энэ ноцтой асуудлыг анхааралдаа авч төрийн хэл, тэр дундаа төрийн орчуулгын үйлчилж байгаа одоогийн тогтолцоог боловсронгуй болгох тал дээр дорвитой арга хэмжээ аваасай хэмээн хүсэх байна. Тэгэхдээ мөхөс миний энэ бичлэгтээ дурдсан зарим нэгэн санаа оноог эрхбиш болгоон үзнэ буй за. Харин саяын арга хэмжээнд оролцсон залуу орчуулагчид "арга хэмжээ" авбал урд хөл нь бүдэрсний төлөө хойд хөлийг ташуурдахтай ижил хэрэг болно шүү. Ер нь орчуулагч хүн иймэрхүү арга хэмжээн дээр энэ мэт паактлаж байх нэг бодлын их зүгээр байдаг юм шүү. Миний хувьд нэг хоёроор тогтохгүй мэдэхгүй чадахгүй тохиолдол гарч байсан нь эргээд өдий зэрэгтэй өсөж дэвжихэд гол түлхэц болсон санагддаг юм.

Boldbaatar Dorjsuren's post at fb.

Зээлдмэл нэршил

Нийтлэлч Баабар

Аль ч хэлээр ярьдаг үндэстэн дундачаар 12-15 мянган үгээр хэлэлцдэг гэнэ. Англи хэл хамгийн сайн бүртгэгдсэн баялаг хэл гэгдэх. Тэд хэдэн жилийн өмнө нэг сая дахь үгээ бүртгэн авчээ. Гэхдээ англи хүн өдөр тутамдаа мөнөөх 15 мянган үгээ хэрэглэх болохоос үлдсэн “англи” гэх сая шахам үгээ мэдэх ч үгүй, мэдэх шаардлага ч байхгүй. Арав гаруй жилийн өмнө англи хэлний бүртгэлд “зуд” гэсэн монгол үг орсон боловч үүнийг дундач англи хүн огт мэдэхгүй, хэрэг ч байхгүй. Гэхдээ өргөн уудам талбайд цас ихээр орж тодорхой урт хугацаагаар үргэлжилснээс болж нүүдлээр билчээрэлдэг гэрийн тэжээмэл амьтад өвс олж идэж чадахгүй бөөнөөрөө өлдөх үхэх процессийг илэрхийлсэн тийм нэр томъёо англи байтугай бараг аль ч хэлэнд байдаггүй учир бүртгэл сайтайгаараа англи хэл монгол хэлнээс зээлдэн авч буй хэрэг юм.

Орчин үеийн хүн үүсээд 100-120 мянган жил болсон гэх. Гэвч өнөөгийн аль ч үндэстний сэтгэл санаагаа илэрхийлж чаддаг нарийн төвөгтэй өгүүлбэр бүхий хэл ердөө 15-20 мянган жилийн өмнө буй болжээ. Хүмүүс олон мянган жилийн турш зөвхөн нүдэндээ харагдсан ил зүйлсийг л нэрлэдэг хэмжээний хэлтэй байжээ. Хэл нь олон арван мянган жилийн туршид аажмаар хувьсан дэвшсээр философи илэрхийлэл гаргаж чадахуйц нарийн бүтэцтэй болжээ. Судлаачдын тогтоосноор аль ч хэлэнд өөрийгөө төлөөлөхдөө “м” авиагаар (манай, миний), бусдыг төлөөлөхдөө “т” авиагаар (танай, чи) эхэлсэн үг хэрэглэдэг гээд энэ нь хүн төрлөхтөн эрт дээр үед нэг цэгээс тал тал тийш таран нүүдэлсний илэрхийлэл гэдэг.

Тарж нүүсээр газар зүйн асар уудам талбайд биенээсээ үл хамааран аж төрөхөд хэлүүд бие даан хөгжжээ. Цааш хэл болгон салбарлан төрөл хэлүүд үүсчээ. Өнөөдөр хүн төрлөхтний хэлнээс хамгийн олон яригчтай нь энэтхэг-европ овгийн хэл юм. Энэ нь анх Химлай хавьцаа нутаглах санскрит хэмээх ганц хэлээс түүхийн явцад салбарлан хинди, Персээс эхлээд эртний ба орчин цагийн герег хэл, латин, англи, орос хүртэл үргэлжлэнэ. Эртний ромчууд латин хэлээр ярьдаг байж, өдгөө энэ нь салбарлан роман язгуурын гэх франц, итали, испани, румын гэх мэт тун ойр төрөл хэлүүд болон өргөжжээ.

Монгол хэл нь Алтай овгийн хэлд багтана. Нүүдэлч удамтай алтайчууд хэдэн мянганы турш асар уудам талбайг байлдан дагуулж байсан учир өдгөө алтай овгийн хэлтнүүд Газар дундын тэнгисээс Номхон далай хүртлэх их том нутагт амьдардаг. Түүхийн энэ урт удаан хугацаанд монгол хэл хувьсан өөрчлөгдөж амьд организм мэт өсөн дээшлэхдээ юун түрүүн төрөл садан хэлүүдээсээ асар олон үг зээлдэн хэрэглэжээ. Түрэгээс монгол хэлэнд орж ирсэн: зарлиг, засаг, тамга, отог, туг, таг, сарьдаг, тайга, алаг, тансаг, тамир, таяг, хавх, харш, хашаа, худаг, шорлог, сэмж, хоног, хударга, хуяг, хөг, ирвэс, согоо, марал, тором, хайнаг, хэрэм, шаазгай, аргамаг, хөлөг, молцог, аз, бас, билүү, ертөнц, оточ, солгой, таар, яр, ярга[чин], тоос, хог, бэх (бат бэхийн), хор гэх мэт. Түрэг гэдэг нь өнөөгийн Монгол нутагт амьдарч байсан эртний түрэг угсаатан ба хожим тэндээс салбарлаж азэрбаджан, түрэг, татаар, хархалпаак, узбек, хасаг, хиргис, түркмэн гэх мэт олон үндэстэн салбарлан буй болжээ.

Монголчууд бичиг үсгээ уйгараас авчээ. Уйгар нь согдоос, согд нь армайгаас, армай нь финикүүдээс авсан гэж үздэг. Энэ урсгалаар Уйгар хэлний: аяга, дарь, жад, суварга, тус (тус дэм), хөрш, эрлэг, Герег хэлний: ном,; Согд хэлний: титэм, хурмаст, чавганц гэх мэт үгс орж ирсэн бололтой. Магадгүй тэр үед, эсвэл хожим нь Чингисийн байлдан дагууллын үед Персхэлнээс: байшин, бар, арслан, болор, дуран, дэвтэр, саадаг, сав (сав суулга), шатар, тогос, болд, хүхэр,; Араб хэлнээс: бэрс, цув мэтийн үг зээлдэгдсэн байх. Хэбрай гаралтай гэх болд, архи зэрэг үг персээр дамжсан болов уу.

Хятад нь нүүдэлчдийн хувьд өндөр иргэншилтэй мөнхийн хөрш байсны хувьд тэндээс худалдаа наймаа эд бараа хоол хүнсний нэрс үе үеийн турш орж ирэн өөриймшдөг байв. Хэл судлалын хүрээлэнгийнхэн хятад гаралтай мянга орчим монголжсон үг олж тогтоосон гэх. Хятад хэлнээс: бантан, гоймон, гуанз, мантуу, манжин, ёотон цэс зэрэг хоолны төрөл (байцаа лууван гээд явбал маш олон бий); буу, хувин, хүүдий, гаанс, хямсаа, яндан, шуудай, гулууз, чийдэн, чүдэнз, зуух, сойз, пуужин, пянз, индүү, лаа, шон, лангуу, лонх, лоовууз гэх мэт эд зүйлс; яам, жанжин, мужаан, инжаан шавь, ноён зэрэг захиргаа болон мэргэжлийн; зос, данс, чамин, хонжоо, түнш, дэнчин, зээл, маапаан, сачий зэрэг худалдааны; болон жоом, муур, мэгж, хав, хус, тагна[х], тайван, түүчээ, тэнхим, ханш, шагн[ал], шуу, эрлийз, ямбий, янз, биш, бүү, зэв[рэх] гэх мэт.

Манжийн захиргаанд орсноос хойш болов уу Манж хэлнээс: авга, сэлэм, үрэл, халим, хэргэм, элбэнх, хурандаа, гавал гэх мэт нэршил орж иржээ.

XVI-XVII зуунаас Төвдийн шашин Монголд нэвтэрч улмаар оюун санааны гол хөтөч болсноор санскрит, төвд хэлний маш олон үгс орж ирэн өөриймшлөө. Шашны нарийн ширийн нэршлийг гэлгүй нийтлэг хэрэглэгддэг үгс гэвэл Санскрит (самгардь хэмээн бичгийн хэлээр бас нэрлэх) хэлнээс: цэрэг, самбар, гадил, судар, шарил, ууль, зул, маргад, цамхаг, хясаа цамц, үс, хас, мутар, агаар, сансар, тив, авъяас, хот, амар, аян, буян, бэртэг[чин], заль, сугар, хийд, цааз, шашин, шүлэг гэх мэт; Хинди хэлнээс: тоть; Төвд хэлнээс: бурам, нян, шүгэл, шүр, элээ, янгир, баг, бамбай, гуалин, дарцаг, илд, домбо, хадаг, нярав, сэтэр, цэг, дон, дэглэм, завхр[ал], лазан, хонзон, луйвар, мадаг, маяг, мунаг, мунхр[ах], намба, намтар, нандин, сая(тоо), тартаг, хамхум гэх мэт.

XVII зуунаас хойд талаараа Оростой хиллэх болсон монголчууд тэндээс нэлээд үг зээлжээ. Орос хэлнээс: замаг (бууны), мохоор, овёс, онигоо, оочир, пүрш, хаймар, өшөө, чүд чүд, халтуур, ходоок, шимээсэг, цөлхөөв, харандаа, цүнх, хулиган, хонтоор, бэржээнх гэх мэт. Таваар гэх үг маш эрт орж ирсэн боловч монгол бичгээр “в”-г нь гадаад үгийн “в” тавьснаас болоод үргэлж гадаад үг харагддаг. Харандааг анх Швейцарийн Ашэ хотод хийснээр Ашэгийн үзэг гэсэн “карандаш” монголоор харандаа болжээ. Молко бол монголоор “сүү” гэсэн үг биш, лаазалж өтгөрүүлсэн сүү. Төмөр замын хөндлөн гарцыг пэрээзэр гэдэг нь “переезд” гэсэн орос үг. Монголчууд пилээтгийг (плитка) лавтай 60-70 жил хэрэглэж байгаа ч хүлээн зөвшөөрдөггүй учир ямар ч толинд байдаггүй. 

ХХ зуунд техник технологи, шинжлэх ухааны хүчээр гол төлөв орос хэлээр дамжин маш олон үг монгол хэлний санд орж ирсэн юм. Герег хэлний: антологи, арифметик, барометр, геологи, геометр, диаметр, театр, техник, физик, ион, математик, механик, олимп, симфони; Испанихэлний: парад,  хунт; Итали хэлний: банк, паспорт; Араб хэлний: алгоритм, алгебр, адмирал, альманах, зенит, кофе, карат, тариф, цифр, юбка; алс Америк тивийн Азтэк хэлний: какао, тэкила, томат, шокалад гэх мэт.

Цаашилбал, Латин хэлний: автобус эффект, экватор, цикл, автомобиль, ассистент, бюллетень, индукци, максимум, вакуум, вектор, оптимум, локомотив, реферат, радиус, инфляци, интервал, конспект, сегмент, постулат, субстанц, корпус, декан, дедукци, проект; Герман хэлний: ландшафт, абзац, маршрут, маштаб, лозунг, кноп, лагерь, коструль, канистр, айсбэрг, фартук, шницель, шайб, цайтнот, туфль, рюмк, слесерь, пункт, процент, офицер, официант, шпорот, штанг, шрифт, Холанд хэлний: пиджак, яармаг, манекин; Франц хэлний: билет, кондуктор, ресторан, авангард, шедевр, сорт, лимузин, биде, пинцет, аванс, котлет, барак, азарт, билярд, балет, банкет, пипетк, ампул, атташе бельтаж, трусик, бандаж, гарнир, крем, гуашь, жанр, бокал, жижүүр, тунель, жест, кафе, купе, коньяк, журнал, мансард, пальто, мэр, экипаж, шифр, теннис, тужурк, шанс, шантаж, парашют, соус, портфель, розетк, руль, сюжет, сеанс, рагу; Чех хэлний: пистолет, робот, колгот гээд явж өгнө. Энд зөв бичгийн дүрмийг орос бичлэгээс одоо баримталж байгаа монголчилсон хувилбараар бичив.

1990 оноос нийгэм нээлттэй болсон, гар утас, компютэр, сансар гэх мэт техник технологийн асар хурдацтай дэвшил гарсан зэргээс болж гол төлөв англи гаралтай нэр томъёо шууд орж ирэх боллоо. Бизнис, хуулийн: аутсорсинг, бизнис, брокэр, дилер, дифольт, дистэрбүтэр, лизинг, копирайт, маркэтинг, мэнэжэр, пиар, франчайзэр, холдинг, офшор, продакшн, офис, промоушн, рэгистрэшн; Спортын: бадмингтон, бокс, гоол, нагдаав, кикбокс, накаут, гандбоол, пэйнтбоол, пэнальт, рэкорд, таймаут, рэгби, ринг, плэй-оф; Мэдээлэл, компютэрийнчиглэлийн: апгрэйд, байт, баннэр, бит, блог, вэб, дисктоп,  интэрнэт, лэптоп, линк, микропроцэссор, онлайн, сэрвис, спам, транзистор, файл, софтбэр, хардвэр, хакэр; Физикийн: кварк, лазэр, мазэр, радаар, спин; Өөр бусад: айтсайдар, бакс, бойкот, бүмэранг, жийнс, кастинг, сэкс, лобби, лийдэр, мэйкап, постэр, нау-хау, рэйтинг, скрининг, спикэр, ток-шоу, шоу, шопинг, хот-дог, мак, хит, форвард, фастфүүд гэх мэт. Мөн Япон хэлний: сумо, каратэ, караоки, нинжа, сакэ, судоку, татами, харакири; Солонгос хэлний: кимчи. Эдгээр шинэ үгсийг цаад хэлнийх нь дуудлагаар бичив.

Аль ч хэл гадаад үг зээлдэн авахдаа өөрийн аялага, онцлог, дүрэмдээ тохируулан авч бичигтээ буулгадаг. Мөн өөрийн хэлний төстэй үг рүү ч ойртуулан өөриймшүүлэх нь бий. Сигнал гэдэг үгийг чагнах гэдэгтэй ойртуулан “чагнаал”, амартизатор гэдгийг амрах гэдэгтэй ойртуулан “амаржий” гэх маягтай. Япон хэл заавал эгшиг гийгүүлэгч холилдож явдаг учир ink (бэх -англи)-инку,  badge(тэмдэг-англи)-бажу гэх маягтай. Окэй гэсэн англи үгийг япончууд “окэй машта”, хятадууд “окэй ла” гэдэг нь өөрийн болгож буй хэрэг.

Монголчууд эрт үед ч, өнөө үед ч гадаад үгийг өөриймшүүлэхдээ аялага хэллэгтээ тохируулан хэлэлцдэг: Ажил мэргэжлийн: гачигаар, сэлээсэр, мончоор, гүрүүшиг, сэстраа, саньтаар, жижүүр, хаминдаа; Ахуй амьдралын: лоом, лапаатаг, дүрүүжба, канон[дах], остоол, шкаав, түмбүүшиг, гүүпэр, ботроон, болкоон, чардаак, поорчиг, соосог, поошиг, нийвий, хороом, лээвчиг, бандааш, түрүүсэг, госчоом, жэлээтэг, түжүүрэк, пэрчаатаг, польтоо, хүүрчиг, бажийнк, хээт, пүүз, таавчиг, шэлээп, кээпэг, дараап, пилээтэг, холоотог, зовууд, таваар, арзээтаг, ишнүүр, араажав, таанц, тэлвийз, эсмэтаан, барээнь, хомпоод, бараашиг, галавсай, яавлаг, гулиаш, поончог, пэрэшкий, пяраанаг, күлүүб, пүүшиг, мэрзээвтэр, пийвар, гостроол, горшоонк, битаан, эсэглаад; Цэргийн салбар: эрмээнь, таагчиг, нагаан, халиавар, бянтаав, пульмаат, ниваал, застаав, пийшэг, шинээль; Техниктэй холбоотой: шимээсэг, гачаалк, борной, пэрээс, гүүзүү, ноцоосог, сонсмоол, бүлтүүзэр, рүүль, хааз, хардаан, хорооп, хярлаа, халаапан, зозоор, аржаатар, поржоотор, авьтийрак, моост, гачаалдах, нармаалдах, ганжинсаатар, поомп, хоонс, данхраад, чагнаал, мийл, маниул, хумляатор, шалаанк, ханийстар, бахрийшиг, хаймар, эрзээн, таранбүлүүр, каасчир, тооромсог, шаариг, шалаанз, бикаав, автууз, мийкр; Бусад: соовэст, сэроозны, балтаалах, заяд[ах], микроов гэх мэт эдгээр үгсийг хэллэгээр нь бичихэд ойлгохгүй монгол хүн бараг үгүй болов уу.

Галавсайг хиам, яавлагийг алим, сэстрааг сувилагч гэх мэтээр заримыг нь монгол үгээр орлуулан хэлж тогтсон боловч дээрх ихэнх үг энэ байгаагаараа хэрэглэгддэг. Эдгээр нь яаж ч харсан бүрэн өөриймшсөн монгол үг болсон боловч бид ингэж бичдэггүй. Үүнд юун түрүүн бичиг үсэгт илүү ойр байдаг сэхээтнүүд цаад орос бичлэгийг нь мэддэг учраас ийн бичих нь соёлгүй санагддаг юм уу, ингэж хэрэглэдэг. Гэтэл нэгдүгээрт, орчин цагийн кирил монгол бичиг нь Дамдинсүрэнгийн үсгийн дүрмээр халх аялгад тулгууралдаг юм бол, хоёрдугаарт, манж, санскрит, хятад хэлнээс орж ирсэн үгсийг аялага хэллэгтээ тааруулан бүрэн монголчлон бичиж болж байхад голдуу европ зүгээс зээлдсэн үгийг хэллэгнээсээ өөрөөр бичих нь логик муутай мэт. Тэгээд ч цаад угшил болон хэллэг нь өөр хэлний гаралтай үгийг заавал орос бичлэг хэллэгээр бичдэгийг баримтлах нь утга муутай санагдана. Хайнрих Хайнэ гэсэн герман хүний нэрийг Гейнрих Гейне гэж оросууд шал өөрөөр дуудаж бичдэг нь орос хэлний өөрийнх нь дүрэм билээ. Еэвэн гэхэд ордог “е” бол монгол дуудлага нь “е” болохоос ”э” биш шүү дээ. Орос хэлний дүрмээр “п” авиаг зөөлөн дуудвал “пх” гэж тэмдэглэдэг учир Пхеньян гэж бичдэг. Үүнийг шууд орос бичлэгээр тавьснаас болоод бид П-хх-еэ-нянь хэмээн тун ч төвөгтэй хэлэх болжээ. Уул нь Пэньян л даа. Орос дүрмээр Завхан-ыг “Дзабхан” гэж бичдэг нь өөрсдийн аялага хэллэгт ойртуулж буй хэрэг. Улан-Батор, Урга гээд ийм жишээ ховор бус.

Бусад аль ч хэлний нэгэн адил монгол хэлний өргөн хэрэглэгддэг мөнөөх 12-15 мянган үгийн сангийн лавтай 20-30 хувь нь гарал үүслээр нь хөөвөл гадаад гаралтай. Дээр авсан бүх жишээнд өргөн хэрэглэгддэг нэршлийн заримыг авсан болно. Үүнээс цаашлан лавшруулбал маш олон бий. Дээр нь уул ус, газар зүйн гадаад угшилтай нэрсийг тоочвол бүр ч аймаар юм болно. Хүний нэр нэмбэл…? Гаднаас орж ирж буй хараал, этгээд хэллэг? Энэ бүхэн ичээд байх зүйл биш, ерөөсөө хэл бол амьд учраас хоорондоо үгсээ солилцон зээлдэлцэн баяжиж хөгжиж буй хэрэг. Сүүлийн үед орж ирсэн зээлдмэл үгсийг харилхан гадуурхаж, орноос нь хэн нэгний зохиосон монгол гэгдэх үгээр орлуулахыг шаардах тулгах нь нийтэд ойлгомжгүй. Тухайн үедээ “Геометрийн сурах бичиг”, “Органик химийн сурах бичиг”-ийг бүрэн “монголчилж” катед, тригнометр, паралель, ион, валент гэх мэтийн тогтсон нэршлийг ориг монгол үгээр орлуулан хэвлэж байсан нь хэнд ч ойлгогдохгүй бөөн будилаан тарьж байв. Тухайн хэлэнд юуг яаж хүмүүс өөрснөө тогтон ойлголцдог болохоос хэл шинжээчид, эрдэмтэд, нэрт хүмүүс үүнийг тогтоон буй болгодоггүй нь хэл амьдын баталгаа юм. Хүмүүс яаж ярьж байгааг судлан тогтоогчдыг л хэл шинжээч гэдэг шүү дээ. “Тоортыг монголоор юу гэх вэ” гэхээр нь “Идэхээр бялуурдаг юм бол бялуу гэе” гэж Ренчин гуай хариулснаас өдгөө бялуу болсон гэх. Жижиг юмыг дөрвөдөөр “бицэл” гэдгийг академич Цэрэн “бичил” гэж тэмдэглээд микро- гэсэн үгийг орлуулсан гэх. Иймэрхүү нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн монголчлол байдаг боловч тун ховор. Дээр дурдсан пилээтэг гэсэн үгэнд олон жилийн турш олон мэргэд янз бүрийн нэр санал болгосон боловч пилээтэг пилээтгээрээ л үлдсэн. Нэршил юун түрүүн ярилцагч олноор аяндаа хүлээн зөвшөөрөгдөх ёстой юм. СПИД гэж ярьж бичдэг байснаа ДОХ болон хувирахад яггүй олон жил шаардсан. Яахаараа ч орос гаралтай палааж харь үг учир “платье” гэж бичих ёстой мөртөө хятад гаралтай “даашинз”, “бошинз” ориг монголд тооцогддогийг ойлгоход бэрх.

Эрдэмтэдийн тооцоолсноор өнөөдөр дэлхийн хүн ам 6 мянга орчим хэлээр ярьдаг ч жилд 50 орчим нь мөхдөг гэнэ. Шинэ Гвинэйн арлын нэг үзүүрт орших 7 сая папуачууд шал өөр 500 орчим хэлээр ярина. Тэд гадаад үг зээлж ярьдагаас хэл нь мөхөөд байгаа юм биш, дэндүү цөөхүүлээ, өөрийн бичиг үсэг үгүй, хорвоогоос тасархай бөглүү нөхцөлд амьдардаг, хоорондоо ойлголцдоггүй учир аль нэг хэлийг дундын болгохоос өөр гарцгүй зэргээс болж нэг л мэдэхэд уг хэлээр ярьж ойлгодог хүнгүй болдог аж. Бразилийн шугуй, Индонез, Филиппиний уулс, Австралийн цөл, Умарт туйлын мөс, Африкийн ширэнгэд ийм байдлаар мөхөж буй хэл олон бий. Зүүн хойд Азид өдгөө 70 орчим хэлээр хэлэлцдэг гэх авч тун удахгүй хятад, орос, япон, монгол, солонгос гэсэн тавхан хэл үлдэнэ гэж судлаачид хэлж байна.

Алив хэл гадагшаа амьд холбоотой байж, тэндээсээ нэршил төдийгүй хэлц, зүйрлэл, санаа зээлдэн авч байж улам баяжин хөгждөг болохоос гадаад үгнээс болж мөхдөггүй. Өнөөдөр хамгийн олон үгийн нөөцтэй баян нь гэгдэн олон улсын харилцааны голлох гүүр болж чадсан англи хэл үүний жишээ юм. Кэльт, вали зэрэг үндэстнүүд амьдардаг Британий арлыг VIII зууны үед герман овгийн саксон, ют, англикан нар эзлэн суурьшжээ. Түүхийн явцад тэд арлын уугуул иргэдээс асар их үг хэллэг зээлснээс гадна хөрш дани, холанд, исланд, франц, испани хэлнээс олон үг өөриймшүүлжээ. Шашины шалтгаанаар маш олон латин үг орж ирэв. Дундад зууны үед хэдийгээр хаад дээдэс нь германаар ярьдаг байсан ч ард түмний дунд англи хэл бүрэн төлөвшин буй болжээ. Британичууд дэлхийд ноёлон газар газрыг эзэлж аялж, жуулчилж, судалж явахдаа энэ хорвоод хүн төрлөхтөн ярьдаг үй олон хэллэг, нэршлийг зоригтойгоор өөриймшүүлжээ. Одоо хамгийн том толь бичиг болох Википэдиа-д испани, япон, хятад, итали хэлээр нэг сая орчим, франц, герман хэлээр хоёр сая орчим толгой үг байгаа бол англиар 5 сая 375 мянга гэж бичсэн байна.

2017.3.25

Эх сурвалж: http://baabar.niitlelch.mn

Ги Дө Мөпассон "Хүзүүний зүүлт"

Орчуулгын уралдаанд тэргүүн байрт шалгарсан ОУХуд-Орчуулагчийн IV курсын оюутан С.Энхбилгүүний  орчуулга.  Францын нэрт зохиолч Ги Дө Мөпассоны "The Necklace" өгүүллэгийг Англи хэлнээс орчуулав.

Орчуулгын өмнөх үг

Францын нэрт зохиолч Ги Дө Мөпассоны 1884 онд бичсэн “Хүзүүний зүүлт” хэмээх богино хэмжээний зохиолыг эх хэлнээ чадан ядан хөрвүүлээ. Энэхүү зохиол нь баян тансаг амьдралыг ихэд хүсэмжлэгч нэгэн бүсгүй, түүний нөхөр хоёрын  зөрчилдөөнт амьдралыг харуулах бөгөөд зохиогч эл өгүүллэгээрээ нийгмийн гарал угсаа, шунал хүсэл, үнэнч хайр, хүний ухамсар, мөн чанар зэрэг олон чухал сэдвүүдийг хөндөхийг зорьжээ.

Өгүүллэгийг орчуулах явцад гарсан үндэсний соёлын онцлогтой зарим үг, хэллэгийг нэмэлт тайлбар хийн орчуулгын төгсгөлд орууллаа.

Хүзүүний зүүлт

Төрөлхийн гоо үзэсгэлэн цогцолсон тэр бүсгүй ядуу тарчиг гар урлаачийн гэрт төрсөн нь эгээтэй л тэнгэр бурхан эндүүрсэн үү гэлтэй. Алдар нэртэй, чинээлэг хүнтэй гэрлэж, дурлал хайрын амтыг мэдэрч, хөөрхий өөрийгөө ойлгуулах нь битгий хэл эцэг эхээс бэлдээд өгөх сүйн инж ч гэх юмгүй тэрээр эцэс сүүлд нь Боловсролын яамны нэгэн бичээчтэй гэрлэжээ. Бүсгүй чамин тансагт хичнээн дурлавч эцсийн эцэст эгэл жирийн бүхэн түүний сонголт биш заяа тавилан ажгуу. Гэхдээ л эмэгтэйчүүдийн хувьд анги давхарга, нийгмийн гарал гэдэг тэдний байгалиас заяасан гоо үзэсгэлэн, энхрий ялдам төрх, эрхэмсэг оршихуй хийгээд оюун билгээр нь хэмжигдэж байдаг тул ядуу тарчиг бүсгүй яахын аргагүй дээдсийн зиндааны эмэгтэйд тооцогдох билээ. Тийм ч учраас бүсгүй өөрөөсөө доод зиндааны хүнтэй гэрлэсэн мэт ямагт сэтгэл хөндүүрлэдэг байлаа.

Энэ хорвоогийн чамин тансаг бүхэн түүнд л зориулагдсан мэт сэтгэж өөрийн амьдарч буй энэ муу навсгар байшин, юу юугүй нурж унах нь уу гэмээр өгөрсөн хана тааз, яйжгар модон сандал, гандаж элэгдсэн хөшигнүүдээ харах тутам ой гутаж, өөрийнх нь “зиндааныхан” энэ бүхнийг эдэлж хэрэглэх нь бүү хэл харж ч байгаагүй биз гэж бодохоос хаа нэг тийшээ үүрд яваад өгмөөр санагдах ч эцсийн эцэст хөөрхийлэлтэй тавилантайгаа эвлэрдэг билээ. Бүсгүй ханаар нь дүүрэн хуучны тансаг зураг, хивс өлгөж, чамин хийцийн галт бамбаруудаар гэрэлтүүлсэн үүдний өрөөний үнэтэй буйдан дээр өөрийнх нь зарц нар ил галын илчинд нозоорон суугаагаар төсөөлөх дуртай. Эртний гоёмсог тавилгууд, үнэлж баршгүй гоёл чимэглэлээр дүүрэн, тансаг сүрчиг үнэртсэн танхимд дотны найзуудтайгаа, эмэгтэй хүн бүрийн сэтгэлийг булаасан эрхэмсэг ноёдын хамт хүлээн авалт хийж буйгаар төсөөлөх дуртай. Гэтэл тэднийд гэрийн ажил хийхээр ирсэн Брэтон[1] угсааны жирийн нэг охин түүний сэтгэлд асар их гуниг төрүүлж орхидог юм.

Нөхөр нь шөлнийхөө тагийг сөхөөд “Ай даа, Шотланд борщоос сайхан хоол хаа байх вэ” хэмээн уулга алдах авч, бүсгүй өөрийгөө ойн захад орших үлгэрийн мэт тансаг харшдаа оройн зоог идэхээр тухлан сууж байгаагаар, өрөөнд нь алдартнуудын хөрөг өлгөөстэй, зөөгч жигнэсэн алгана загас эсвэл аспарагус[2] ногоогоор хачирлаж шарсан тахиа ширээн дээр тавьж, зоогонд уригдсан эрчүүд түүний гоо үзэсгэлэнг бишрэн шивнэлдэхийг сонсож нууцхан инээмсэглэж байгаагаар төсөөлж байлаа.

Бүсгүйд хүн өмсчихөөр олигтой хувцас хунар, гоёл чимэглэл юу ч байсангүй. Гэтэл бүсгүй өөрөө энэ бүхний төлөө л төрсөн мэт санагдаж бусдын харцыг булааж, сэтгэлийг нь догдлуулсан нэгэн байхын чин хүслээр дүүрэн явдаг билээ. Харамсалтай нь тэрээр сургуульд хамт сурж байсан чинээлэг найзтайгаа уулзаад гэртээ буцаж ирэх бүртээ ядуу тарчигтаа гуниглан өдөржин уйлж суудаг байсан тул дахиж очихоос цааргалах болжээ.

*

Нэгэн орой түүний нөхөр гартаа дугтуй барьчихсан, баяр хөөр болсоор орж ирээд “Чамд бэлэгтэй ирлээ” гэв.

 Бүсгүй дугтуйг задлан доторхийг нь уншвал,

“Эрхэм хүндэт Ноён, Хатагтай Лойсел нарыг Нэгдүгээр сарын арван наймны даваа гарагийн үдэш боловсролын яаман дээр зохиогдох цэнгүүнд хүрэлцэн ирэхийг урьж байна. Боловсролын яамны сайд болон гэргий Рампонью авхай.” гэсэн байлаа.

Эхнэрээ баярлах болов уу гэтэл урилгыг нь ширээн дээр тоомсоргүйхэн шидэж орхиод “Би тэгээд үүгээр чинь яах юм бэ?” гэсэнд Лойсел:

- “Яагаад вэ хонгор минь, чамайг баярлах байх гэж бодсон юмсан. Чи минь огт гадуур гардаггүй шүү дээ. Дээрээс нь энэ урилгыг авах гэж хичнээн юм болсон гээч. Хүн болгон л авахыг хүсэх учраас манай тасагт ямар цөөхнийг өгсөн гэж санана. Тэнд бүх л томчууд очино шүү дээ.” гэвэл бүсгүй түүн рүү ширүүхэн харснаа:

- “Тэгээд тийм газар чинь би юугаа өмсөх болж байна аа?” гэсэнд Лойсел үнэхээр энэ талаар бодоогүй байсан тул “Яагаав, театр руу явахдаа өмсдөг даашинз чинь яасан юм? Их сайхан харагддаг шүү дээ, надад лав..”  гэснээ эхнэрийнх нь нүднээс хоёр том дусал нулимс гарч хацрыг нь даган урсахыг хараад зогтусан “Яасан юм бэ дээ? Юу болоов?” хэмээн түгдчив.

Харин бүсгүй уй гунигаа тэвчин, нулимсаа арчаад “Юу ч биш дээ. Зүгээр л надад тохирох даашинз байхгүй тул энэ үдэшлэгт явж чадахгүй нь. Тиймээс эхнэр нь надаас сайхан хувцас хунартай гэсэн нэг найздаа энэ урилгаа өгсөн нь дээр биз” гэсэнд нөхрийнх нь сэтгэл зүсэгдэх шиг болж,

“Сонсооч Матилда, тэгвэл чи бусад баяр ёслолоор ч өмсчихөөр боломжийн даашинз ямар үнэтэй байх вэ?” гэсэнд өндөр үнэ хэлье гэвч хямгач нөхөр нь эрс татгалзах вий гэсэндээ хэсэг зуур бодолхийлээд, “Сайн хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ дөрвөн зуун франк[3] бол хүрэх байх” гэв.

Түүний ийн хэлэхийг сонсоод нөхрийх нь царай барайсан боловч “За за. Би чамд дөрвөн зуун франк өгье. Гэхдээ энэ мөнгөөр маш сайхан даашинз аваарай” гэлээ. Учир нь тэр ирэх зун Нантерре хотын ойролцоо хэсэг найзуудын хамт гөрөөлөхөөр явахаар тохирчихсон байсан тул ангийн буу авахаар яг 400 франк хадгалж байсан юм.

Yдэшлэг болох өдөр ч ойртсоор байлаа. Даашинзаа хэдийнэ авчихсан Матилда нэг л түгшүүртэй, гуниглангуй байлаа. Нөхөр нь түүнээс “- Сэтгэл чинь юунд зовоо вэ? Сүүлийн гурван өдөр чи нэг л хачин байлаа” гэсэнд,

- Надад ямар ч үнэт эдлэл байхгүйд л зовж байна. Зүүгээд явъя гэх ганц чулуу ч алга гэж бүсгүй бувтнаад, - Би ёстой хэн ч биш юм шиг л харагдах байх. Би ер нь тэр үдэшлэгт бараг яваагүй нь дээр гэж хэлэв.

  - Энгэртээ цэцэг зүүвэл ямар вэ?, яг өдийд цэцэг ямар сайхан харагдана гээч. Арван франкаар хоёр гурван гоёмсог сарнай авчихна шүү дээ гэсэнд бүсгүй бодлоо өөрчлөх шинжгүй,

  - Yгүй ээ... тийм олон баян хатагтай нарын дунд ядуу харагдах шиг гутамшигтай зүйл үгүй гэтэл 

-          Тэнэгхэн минь, Форестьер авхайгаас зүүлтийг нь нэг өдөр гуйчихаач дээ. Та хоёр нэгнийгээ сайн танина шүү дээ.

-          Нээрээ тийм шдээ. Яагаад санасангүй вэ? гэж хэлээд тэр маргааш нь найз бүсгүй Форестьер дээрээ очин, учир зовлонгоо ярьжээ.

Форестьер авхай Матилдаг хувцасны өрөөндөө дагуулан орж нэг том гоёмсог хайрцаг онгойлгоод “дуртайгаа сонго доо, хонгор минь” хэмээв.

Матилда хэдэн бугуйвч сонирхож байснаа сувдан зүүлт, эрдэнийн чулуу шигтгэсэн чамин Венец маягийн эрдэнийн загалмай ч авч үзэв. Гоёмсог чимэглэлүүд дундаас сонгож ядан толины өмнө хэсэг зогссоноо: - Эд нараас өөр байхгүй юм уу? гэвэл,

  - Дахиад байгаа байгаа. Чи өөрөө сайн үз л дээ. Би аль нь чамд таалагдахыг мэдэхгүй юм.

Хэсэг хугацааны дараа бүсгүй санаандгүй нэгэн хар гялгар хайрцагнаас үнэхээр гоёмсог алмаазан шигтгээтэй хүзүүний зүүлт олохдоо, зүрх нь түргэн гэгч нь цохилж, гар нь чичирч байв. Даашинзан дээрээ өнөөх зүүлтээ зүүж өөрийгөө жаргалтай гэгч нь харж байснаа гэнэтхэн эргэлзсэн аястай, Чи энийг надад түр өгч чадах уу? ганцхан энийг? Гэсэнд Форестьер авхай хариуд нь

   - Тэг л дээ, бололгүй яахав гэх нь тэр.

Бүсгүй баярласандаа найзыгаа чанга гэгч нь тэврээд зүүлтээ барьсаар гарч одлоо.

Нэгдүгээр сарын арван найман ч болж, үдэшлэг эхэллээ. Энэ л үдэш Матилдагийн чин хүсэл биелж байлаа. Эрхэмсэг дэгжин, инээмсэглэл цацруулсан тэрээр цэнгүүнд хүрэлцэн очсон бүсгүйчүүд дундаас яахын аргагүй хамгийн үзэсгэлэнтэй нь байлаа. Бүх л эрчүүд түүн рүү ширтэж, нэрийг нь асууж, өөрсдийгөө аятайхан танилцуулахыг хичээнэ. Яамны бүх л томоохон албан хаагчид зөвхөн түүнтэй л вальс бүжиглэхийг хүсэж түүгээр ч үл барам эрхэм сайдад ч Матилда таалагдсан юм.

  Бүсгүй туйлын хүсэл нь биелсэн мэт, өөрийнхөө төгс төгөлдөр гоо үзэсгэлэн, үзэмж төгс бие галбирт баярлан цэнгэж, аз жаргал баяр хөөрөөс өөр юу ч бодохгүйгээр хүссэнээрээ бүжиглэж,  ууж, баясч байлаа. Харин нөхөр нь шөнө дундаас хойш мөн л эхнэрүүд нь баярлаж цэнгэн одсон гурван найзынхаа хамт нэгэн жижиг өрөөнд зүүрмэглэж байжээ.

Өглөөний дөрвөн цаг орчимд тэд бүжгийн танхимаас гарлаа. Нөхөр нь харихдаа өмсүүлэхээр авчирсан гэрийн хувцсыг нь нөмрүүлэхэд гоё даашинзтай нь үл зохилдохыг анзаарах сөхөөтэй байсан бүсгүй гоёмсог үслэг эдлэлүүдээ өмсөн зогсож буй бусад эмэгтэйчүүдэд харагдахгүйн тулд яаравчлан хаалга руу зүглэлээ.

 Лойсэл түүний гараас татан, - Чи түр байж бай. Гадаа хүйтэн байна, хатгаа авчихаж магадгүй. Би хөлсний тэрэг дуудаадахъя” гэсэнд бүсгүй түүний үгийг үл хайхран түргэн гэгч нь гарч одлоо. Цаг хэтэрхий орой болсон тул хөлсний тэрэг ч олдсогүй, ойр хавиар өнгөрч яваа жолоочид руу дэмий баахан ориловч тусыг эс олоод Сена мөрний зүг даарч чичрэн алхлав. Эцэст нь  нэг навсгар муугаасаа болж өдөр явдаггүй юм уу гэмээр Парисын шөнийн тэрэг тааралдаж Руэ де Мартирс дахь гэрийнхээ үүдэнд хүргүүллээ.

Бүсгүй хэдхэн хормын өмнөх аз жаргал нь үүгээр дуусч байна даа хэмээн бодож муй мэт гунигтайхан алхаж байлаа. Харин нөхрийнх нь хувьд маргааш өглөө арван цаг гэхэд ажил дээр байх ёстой гэсэн бодол л толгойд нь эргэлдэж байлаа.

Бүсгүй гэртээ ороод өөрийнхөө төгс төгөлдөр гоо сайхныг дахин нэг харахаар толины өмнө зогссоноо гэнэтхэн дуу алдах нь тэр. Хүзүүнд нь байсан зүүлт нь алга болчихож!

Аль хэдийн хувцсаа тайлж байсан нөхөр нь “Юу болов оо?” гэсээр очвол бүсгүй яахаа мэдэхгүй балмагдсан байдалтай түүн рүү хараад:

“- Би...би...би Форестьер авхайн зүүлтийг гээчихжээ...” Нөхөр нь гайхан сандарч,

“- Юу гэнэ ээ... Тийм байх ёсгүй дээ!” гээд тэд даашинз, хүрэмний халаас, нугалаа бүхнээ шалгаж, хаа сайгүй эрсэн ч зүүлтийг олсонгүй.

“- Чи үдэшлэгээс гарахдаа зүүлтээ яг зүүсэн байсан уу?” гэж нөхөр нь асуусанд

“- Тийм ээ, танхим дотор би барьж үзсэн юм.”

“- Хэрвээ гудамжинд явж байхад унасан бол бид сонсох ёстой доо.”

“- Тийм ээ. Сонсогдох ёстой. Тэр хөлсний тэрэгний дугаарыг нь харсан уу?”

“- Yгүй, харин чи хараагүй юу?”

“- Yгүй ээ.”

Тэд яахаа мэдэхгүй балмагдаж хэсэг зуур дэмий л нэгэн рүүгээ харж зогссоны эцэст Лойсел хувцсаа буцааж өмсөөд:

“- Би ирсэн замаараа хайж байгаад ирье” гээд гарч одоход Матилда яахаа мэдэхгүй балмагдан дэмий л баахан суусаар унтах гэсэн боловч нойр нь хүрсэнгүй нэг мэдэхэд үүр цайжээ. Лойсел үүрийн 7 цагт буцаж ирсэн боловч зүүлтийг олж чадаагүй тул маргааш өдөр нь цагдаад мэдэгдэж, сонины газар зар өгөхөөс эхлэн, олдож магадгүй гэсэн газар бүртээ зүүлтийг хайж байлаа. Царай нь хорчийж цонхийтлоо ядарсан тэрээр харанхуй болсон хойно гэртээ эргэн ирээд “Матилда минь, чи ер нь найз руугаа захиа бич. Зүүлтнийх нь түгжээг далийлгачихсан учраас засварт өгчихсөн гээд хэлчих. Тэгээд ядаж цаг хожъё” гэсэнд Матилда ч нөхрийнхөө хэлснээр захиа бичин явуулжээ.

*

Бүтэн долоо хоног хайсны эцэст тэдний хамаг найдвар нь алдраад байлаа. Аль хэдийнэ 5 насаар хөгширчихсөн мэт харагдах Лойсел эцэст нь “ Зүүлт нэгэнт олдохгүй бол орлуулах арга чарга бодсон нь дээр байх” гэж шийдээд маргааш нь Матилдагийн хамт зүүлтний хайрцган дээр нэр нь бичээтэй байгаа дэлгүүрийг зүглэн явцгаалаа.

Дэлгүүрт орж зүүлтийг сурагласан боловч эзэн нь тэмдэглэлийн дэвтрээ урагш хойш хэд эргүүлж харж байснаа, “Хатагтай минь, энэ миний зарсан зүүлт биш байна. Харин түгжээг нь л зарсан байж магад” хэмээв.

Тэндээс гараад тэд хэдхэн хоногийн өмнө даашинзан дээрээ зүүх зүүлт хайн явж байсан шигээ дархнаас дархан, дэлгүүрээс дэлгүүр дамжин гүйцгээж байлаа. Харамсалтай нь энэ удаа тэд уйтгар гуниг, айдас түгшүүрээр хөтлөгдөн яваа билээ.

Ийн явсаар Палай-Роял хэмээх нэгэн дэлгүүрт хайж байсантай нь яг адилхан зүүлт байхыг тэд олж харжээ. Зүүлтэнд ‘40 мянган франк’ гэсэн шошго хадаатай байсан ч тэд 36 мянган франк төлөөд авж болох байв. Худалдагчаас нь зүүлтийг 3 өдөр зарахгүй байхыг гуйгаад хайж байсан зүүлт нь Хоёрдугаар сарын эцэс гэхэд олдчихвол 34 мянган франкаар шинэ зүүлтээ буцаахаар тохироод харьцгаав.

Лойселд эцгээс нь өвлүүлсэн 18 мянган франк байсан тул үлдсэнийг нь бусдаас зээлэхээр шийджээ. Нэг хүнээс мянгыг, нөгөөгөөс таван зууг, эндээс ч таван луи[4], тэндээс ч гурван луи гэсээр нилээд хүнээс мөнгө зээлж, мөнгө хүүлэгч, барьцаалан зээлдэгч нарын томоохон бүлэглэлтэй ч наймаалцжээ. Энэ бүхний эцэст өнөөх дэлгүүрийн худалдагчийн өмнө 36 мянган франкаа тоолон зогсох зуураа залуу нас, нэр төр, үлдсэн амьдралаараа дэнчин тавьж байгаагаа, хожмоо ямар гачлант тавилан түүнийг болон хайртай гэргийг нь нөмрөн авч болохыг тэрээр мэдэхийн дээдээр мэдэж байлаа.

Матилда зүүлтийг нь буцаан өгөхөд Форестьер авхай их л хүйтэн өнгөөр: “Хурдан буцаагаад өгчихгүй дээ. Хэрэг болсон бол яана” гэх нь тэр. Аз болсонд Мадам Форестьер хайрцгийг нээж үзэлгүй цааш хураачихав. Тэр өөр зүүлт хийснийг анзаарчихсан бол юу гэж хэлэх байсан бол? Аягүй л бол үнэтэй зүүлтийг нь хуурамч зүүлтээр солилоо гэх байсан биш үү?

*

Тэр цаг мөчөөс хойш Лойсел авхай жинхэнэ гачлан зовлон, ядуу тарчиг амьдрал гэж юу болохыг биеэр үзсэн юм. Нэгэнт өнгөрсөн юмыг яая гэхэв. Энэ их өрийг хэн нэг нь төлж л таараа.  Үүнийг тэр төлөх л болно. Заавал төлнө гэсэн бодлууд л гагцхүү түүний толгойд эргэлдэнэ.

Гэрийн үйлчлэгчдээ цалин өгөх байтугай байрны хөлсөө ч дийлэхгүй болсон тэд дээврийн өрөөнд амьдрах болов. Бохирдсон аяга таваг, савны ёроолыг угаасаар гар цэврүү үсэрч тэвчихийн аргагүй өвддөгийг, өглөө бүр хог асгаж, ус зөөсөөр хамаг бие хөндүүрлэн туйлддагийг, жинхэнэ ядуу амьдрал гэж ямар байдгийг Матилда одоо л мэдэрч эхэлжээ.

Мухлагт ороод худалдагчдад доромжлуулна, элдвээр хэлүүлнэ. Гэсэн ч тэр хамгийн хямд үнэ хүртэл нь хямдруулах ёстой. Учир нь ширхэг зоос, ширхэг цент бүрээр амьдрал нь хэмжигдэх болсныг тэр зөнгөөрөө мэдэж байсан юм.

Харин түүний нөхөр өдөр нь ажилдаа явж, орой нь худалдаачдын данс тооцоо цэгцэлж өгөн, зарим шөнө нэг нүүрийг нь 5 пеннигээр[5] тооцон бичиг баримт шивэх ажил давхар хийж байлаа.

Сар бүр өрөө тогтмол төлж, зарим сард нь сунгаж, аргацааж явсаар тэд аль хэдийнэ арван жилийг өнгөрөөжээ. Харин одоо тэд бүх өрөө төлчихсөн. Мөнгө хүүлэгчдийн хүү, хуримтлагдсан зээлийн хүү гээд бүгдийг нь тэд төлж дууссан хэдий ч Матилда авхай одоо ихэд хөгширчээ. Үс нь сэгсийж, өмссөн юбка нь хайш яйш, эмзэг зөөлөн гар нь урьдын адил байхаа больж яг л ядуусын хорооллын бүдүүлэг, хахир зантай авгай нарын нэг мэт болж. Чанга дуугаар ярьж, шалаар нэг ус үсчүүлэн цэвэрлэгээ хийнэ. Гэхдээ л тэр заримдаа нөхөр нь ажилдаа явсан хойгуур цонхны дэргэд суугаад өөрийн нь гоо сайхан хэн бүхний харцыг булаан байсан арван жилийн өмнөх тэр нэгэн үдшийн тухай дурсдаг байлаа.

Матилда алмаазан зүүлтийг нь гээгээгүй байсан бол яах байсан бол? Хэн мэдэх вэ дээ? Хэн мэдэх билээ дээ? Амьдрал ямар хуурамч, ямар хувирамтгай юм бэ? Хүний амьдрал ямар өчүүхэн зүйл дээр тогтдог юм бэ!

Нэгэн бүтэн сайн өдрийн өглөө долоо хоногийн ажлуудаа дуусгачихаад, сэтгэлээ сэргээхээр Чампс-Элисэйн гудамжаар алхаж яваад тэр нэгэн эмэгтэй хүүхдээ салхилуулж явахыг гэнэтхэн олж харлаа. Тэр эмэгтэй бол Форестьер авхай байсан бөгөөд залуу, үзэсгэлэнтэй, дур булаам хэвээр харагдаж байв.

Матилдагийн сэтгэл нь хөдөлжээ. Түүнтэй уулзсан нь дээр үү? Тийм ээ, мэдээж хэрэг. Одоо өрөө төлж дууссан юм чинь түүнд бүгдийг хэлж яагаад болохгүй гэж?

Матилда түүн дээр очоод: “Өглөөний мэнд, Женни!” гэсэнд Форестьер авхай түүнийг таньсангүй. Өөрийг нь нэг үл таних ядуу эмэгтэй хэзээний танил мэт дуудсанд ихэд гайхсан янзтай: “Хатагтай...” гэж тэр бувтнаад, “Та хүн андуураад байх шиг байна” гэв.

Матилда хариуд нь “Yгүй ээ...Би Матилда Лойсэл байна аа” гэсэнд

Форестьер авхай дуу алдан “Хөөрхий... Матилда минь! Чи чинь ямар их өөрчлөгдөө вэ!...”

“Тиймээ, чамтай сүүлд уулзсанаас хойш би их ч хэцүү бэрхийг туулж, их ч зовлон үзлээ…  Энэ бүхэн минь чамтай холбоотой юм аа” гэсэнд

“Надтай холбоотой? ... Яагаад тэр билээ?”

“Яамны хүлээн авалтын цэнгүүнд зүүхээр чамаас авсан зүүлтийг санаж байна уу?”

“Санаж байна, тэр яасан гэж?”

“Би тэр зүүлтийг гээчихсэн юм аа.”

“Юу? Чи яаж... Үгүй ээ, байз, чи надад буцаагаад өгчихсөн шүү дээ.”

“Үгүй ээ. Би чамд оронд нь яг адилханыг аваад өгчихсөн юм. Тэгээд тэрнээс хойш 10 жилийн турш тэр өрөө төлж амьдарлаа. Маш хүнд бэрхийг туулсан ч эцэст нь нэг төлж дууслаа шүү. Би ямар их баяртай байна гээч.”

Форестьер авхай хэсэг тээнэгэлзээд, “Чи миний зүүлтний оронд алмаазан шигтгээтэй зүүлт авж өгсөн хэрэг үү?”

“Тийм ээ, Чи анзаараагүй гэж үү? Үнэхээр адилхан харагдаж байсан даа” гээд аз жаргалтай гэнэн бас бардам инээмсэглэсэнд Форестьер авхай түүнд ойртон хоёр гарыг нь атгаад “Хөөрхий Матилда минь! Минийх чинь үсрээд л 500 франкын үнэтэй дууриамал зүүлт байсан юм шүү дээ....” гэх нь тэр.

---

[1] Брэтон - Францын нэгэн ястан

[2] Аспарагус ногоо – Төрөл бүрийн хоёрдугаар хоолыг амталж хачирлахад зориулсан нэгэн зүйл ногоо.

[3] 18, 19-р зууны үеийн Францын мөнгөн тэмдэгт. Тухайн үеийн 1 франк нь 0.16 ам.доллар буюу 400 орчим төгрөгтэй тэнцэж байв.

[4] Нэг луи нь 20 франктай тэнцэх алтан зоос бөгөөд 18, 19-р зууны үед Францад хэрэглэгдэж байжээ. Энэхүү зоосыг Францын Louis хааны угсааныхан өөрсдийн нэрээр нэрлэн гүйлгээнд гаргасан байна.

[5] Пенни - Нэг цент буюу Франкийг 100 хуваасны нэгтэй тэнцүү. 

Мамин Сибиряк: “Жавартай голын өвөлжөө”

Орчуулгын уралдаанд тэргүүн байрт шалгарсан орос хэлний багш орчуулагчийн IV курсын оюутан Г. Цэнгэлмаагийн  орчуулга.  Мамин Сибирякийн "Зимовье на Студёной"-ийг Орос хэлнээс орчуулав.

Мамин Сибиряк: “Жавартай голын  өвөлжөө”

Өвгөн өлтөрч гуужсан бугын арьсан дах нөмрөн пийшингийн дэргэд ханз дээр хэвтэнэ. Эрт орой болж байгааг тэр мэдээгүй, мэдье гээд ч чадаагүй, учир нь үүр хожуу гэгээрч оройноос хойш тэнгэр шүргэм намрын үүлтэй байлаа.

Хүйтэн байсан болохоор босое гэж ч бодогдсонгүй, тэгээд ч хэдэн өдөр дараалан нуруу нь ч хөл нь ч өвдөөд байв, унтья гэж бодсонгүй зүгээр л цаг нөхцөөх гэж хэвтэнэ. Юундаа ч тэр яархав дээ. Хаалга болгоомжтой самардах чимээгээр өвгөн сэрлээ. Энэ гэрт арван жил амьдарч байгаа жижиг алаг Музгарко гэж нутгийн вогуль нохой хаалга самардаж байв.  

-          За чамайг даа! Музгарко... - Юундаа хаалга маажаад байгаа юм? гэж үглэн дахаараа толгойгоо тунтарлав.

Нохой нь нэг хэсэг хаалга маажихаа болиод гэнэт уртаар өрөвдөлтэй гэгч нь  улиллаа.  Өвгөн ханзан дээрээсээ өндийн

-Чамайг чонын хоол болгоно доо гэж хараасаар босч ирэв:

Харанхуйд хаалгаруу дөхөж очин хаалгаа нээгээд яагаад нуруу нь өвдөөд, яагаад нохой ульсныг ойлгов. Хаалганы цаана байгаа бүх зүйл цасанд дарагдсан байлаа. Хөвөн зөөлөн цасан ширхэг агаарт элдэв хээ гарган унаж байгааг тэрээр тод харлаа. Гэр дотор харанхуй байсан боловч цасны ачаар бүх юм харагдаж, голын цаана байгаа арзайсан мод, ус нь нэмэгдэж барайсан гол, чулуу түрж орсон хадан цохио гээд бүгд тод харагдаж байлаа. Ухаантай нохой онгорхой хаалгын өмнө эзэнрүүгээ ухаалаг нүдээрээ ширтэн суулаа.

Нохойныхоо нүдээрээ асуусан асуултанд хариулан:

- За ингээд дуусах нь тэрдээ, болдог юм болдгоороо болж байна даа.

Нохой сүүлээ шарвалзуулан эзнээ угтахдаа дугардаг гав гэх чимээгээ гаргалаа.

-   Одоо яая гэхэвдээ Музгарко минь. Ингээд найртай зуны цаг дууслаа. Хоёулаа ичээндээ ороё доо.

Энэ үгийг сонсоод Музгарко хөнгөхөн үсэрч эзнээсээ түрүүлж байшиндаа оров.

-   Яасан хө, өвөлд дургүй юу, өвөл онцгүй байна уу? гэж хээрийн чулуугаар барьсан хуучин пийшингээ (зуухаа) галлангаа нохойтойгоо ярина. Галын дөл улалзаж өвгөний унтдаг ханз байшингийн нэг мухрыг бүхэлд нь гэрэлтүүллээ. Ингээд харанхүйгаас зарим газраа тортог болж хөгзөрсөн дүнз, буланд өлгөөстэй загасны тор, оёж дуусаагүй шаахай, модон дэгээн дээр санжигнаж байгаа хэдэн хэрэмний арьс, хамгийн наад талд нь бууралтсан толгойтой, бөгтийсөн, аймар царайтай өвгөн сууж байв. Нүүр нь нэг тийш эргэсэн юм шиг, зүүн нүд нь урсаж гараад зовхийг нь дараад унжсан байлаа. Энэ нүүрнийх нь муухайг цагаан сахал нь нуух шиг.  Музгаркогын хувьд өвгөн нь хөөрхөн ч биш муухай ч биш. Нохойд өвгөны муухай сайхан огт хамаагүй бизээ. Өвгөн  пийшингээ галлаж байх зуур гэгээ орлоо. Намрын бүүдгэр өглөө арай ядан болж үүлний цаанаас харагдахгүй байгаа нар  зовж шаналсан мэтээр гэрлээ тусгаж байв.  Гэр дотор хана дагуулж хүнд модоор хийсэн өргөн наар харагдаж байлаа.

Загасны ходоодоор тагласан цорын ганц цонх нь дөнгөн данган гэрэл оруулна. Музгарко босгоны дэргэд суугаад эзнийгээ тэвчээртэйгээр ажиглан хааяа нэг сүүлээ хөдөлгөнө. Гэхдээ нохойн тэвчээр ч гэсэн дуусдагийн байна. Музгарко дахин аяархан гав гэлээ.

Өвгөн цонхруу ширмэн тогоотой ус дөхүүлэн:

-       Одоохон, битгий яар, амжина.

 Шөнтгөр хошуутай толгойгоо урд хоёр хөлөн дээрээ тавьж эзнээсээ нүд салгалгүй хэвтэнэ. Өвгөн ноорхой хүрмээ мөрөн дээрээ тохмогц нохой баярлан хуцаж хаалгаруу ухас хийлээ.

-       Миний ууц нуруу гурван өдөр өвдөөд байгаа юмаа, гэж явдал дундаа нохойдоо тайлбарлаад:

-       Ингэсэн чинь тэнгэр муудах гээд байж л дээ, цасны орж байгааг хараач гэв.

Ганц шөнийн дотор бүх юм өөрчлөгджээ. Ой ч ойртчихсон  юм шиг, гол ч нарийхан болсон юм шиг, өвлийн нэвсийсэн үүл гацуур,  жодоо модны  оройг шүргэн  мөлхөх мэт  сэвсийнэ. Ер нь байгаа байдал хэтэрхий уйтгартай. Агаарт цасан ширхэг эргэлдэн хөлдүү газар чимээгүйхэн унана.   Өвгөн өөрийнхөө байшинруу эргэн харахад байшингийн цаадруу шар намаг, ганц хоёр бут сөөгтэй мөн намгын шар арзайсан өвс харагдлаа. Энэ намаг тавь орчим мод газар үргэлжилж өвгөний байрыг хүний  ертөнцөөс тусгаарлах мэт. Ганц шөнийн дотор газарт шигдээд орсон юм шиг хөөрхий муу байшин нь ямар ч муу санагдав даа. Эрэгт тэнцвэр муутай завь нь оосорлогдсон харагдана. Музгарко  завин дээр түрүүлж гараад урд хөлөөрөө тулан зогсож,  голын дээш хошуу харагдах чигт ширтэн бас нэг сулхан гав хийлээ. Өвгөн:

-       Юундаа түрүүлж баярлаад байгаа юм бэ? Юу ч байхгүй ч юм билүү.

Цүнхээл шидсэн тор, дэгээний хөвүүр нь живсэн байгааг хараад нохой нь загас баригдсан гэдгийг мэдээд дахин гав гэлээ. Завь эргээ даган гол өгсөн хурдаллаа. Өвгөн урт модоор тулгуурлан босоо чигээрээ завиа түлхэж байлаа. Нохойгоо хуцсан болохоор загас баригдсан юм байна гэж бодов. Тор дэгээ нь үнэхээр гол хэсгээрээ доошоо татагдан орчихсон завь дөхөөд очмогц модон хөвүүрийг нь усруу доош чангаав.

Өвгөн: - Байна шүү Музгарко гэв.

Гол хөндлөн хаясан нарийн уяануудтай загасны тор дэгээ холбогдсон байв. Өвгөн дөхөж очоод тор дэгээгээ завьруугаа алгуурхан татаж эхлэв. Сайн олз омогтой байлаа. Хоёр том цагаан загас, хэдэн  саамхи, цурхай, бүхэл бүтэн таван хилэм загас оржээ. Цурхай нь том байсан болохоор нилээн ажиллагаатай байлаа. Өвгөн цурхайг завьруугаа ойртуулж ирээд модоороо цохиж ухаа алдуулан завин дээрээ гаргав. Музгарко завины  хошуун дээр суугаад энэ үйлдлийг анхааралтай ажиж суулаа. Загсаа харуулан нохойгоо шоглонгоо:

 – Барьж чадахгүй байж бас загсанд дуртай юу, за байж бай өнөөдөр хоёулаа загасны шөл хийж уунаа. Тэнгэр муудахад загас сайн баригддаг юм. Өвөл болохоор цүнхээлт цуглардаг юм. Тийм учраас хоёулаа цүнхээлээл бариад байя, бүгдийг нь барина шүү. За одоо харьцгаая, саанхиудаа өлгөөд хатаачихаад, дараа нь наймаачдад зарна. Өвгөн хавраас эхлээд загсаа нөөцөлдөг. Нэг хэсгийг нь наранд хатааж, нөгөө хэсгийг нь байшиндаа хатаана, харин үлдэгдлийг нь худаг шиг гүн нүхэнд хийчхэдэг байв. Энэ нь Музгаркогийн хоол нь болдог. Жилийн турш шинэ загасаар тасрана гэж үгүй. Харин давслахад давс л хүрдэггүй байсан юм. Бас одоогийнх шиг талх нь дуусчихдаг. Өвлөөс өвлийн хооронд нөөц үлдээдэг байлаа. Өвгөн:

- Удахгүй  цуваа ирнээ. Бид хоёрт давс, талх, дарь авчирна даа. Харин чи бид хоёрын байшин л нурж унах нь дээ Музгарко минь. 

Намрын өдөр богинохон. Өвгөн байшингаа байнга тойрж, ганц хоёр зүйл янзалж, өвөлд бэлтгэдэг байлаа. Нэг хэсэгийнх  нь модны завсраас хөвд  цухуйсан байдаг, өөр нэг газар нь дүнз ялзарчихсан, бас нэг булан нь газарлуу шигдээд орчихсон. Байшингийхаа ханыг сүхээр тогшингоо бодлоо чангаар ийн хэлэв:

-   Шинэ байшин барих аль хэдийн болсон л доо. Ганцаараа яаж ч барах билээ. Яаж ийгээд энэ өвлийг давчих байлгүй дээ. Ачааны цуваа хүрээд ирвэл ч учиртайдаа.

Орчуулгын уралдааны шалгаруулалт боллоо

ХИС-ийн Орчуулгын клубээс зарласан богино өгүүллэгийн орчуулгын уралдааны шалгаруулалт болж байр эзэлсэн оюутнуудад шагналыг гардуулан өглөө.

Уралдаанд 30 гаруй оюутан оролцож орчуулах авъяас, эрдмээ сорьсноос ТЭРГҮҮН байранд орос өгүүллэгийн орчуулгаар Орос хэлний багш-орчуулагчийн 4-ээр ангийн оюутан Г. Цэнгэлмаа, англи өгүүллэгийн орчуулгаар ОУХ-Орчуулагчийн  4-ээр ангийн оюутан С. Энхбилгүүн нар, ДЭД байранд орос өгүүллэгийн орчуулгаар Орос хэлний багш-орчуулагчийн 4-ээр ангийн оюутан С. Отгонбилэг, англи өгүүллэгийн орчуулгаар ОУ-ын Худалдаа-Орчуулагчийн  4-ээр ангийн оюутан Б. Мөнхзул, герман өгүүллэгийн орчуулгаар Герман хэлний 4-ээр ангийн оюутан Н. Лхагвадулам нар шалгарчээ. 

Харин ГУТГААР байрыг  Орос хэлний багш-орчуулагчийн 4-ээр ангийн оюутан Г. Ганцэцэг (орос хэл), ОУ-ын Харилцаа-Орчуулагчийн  3-аар ангийн оюутан Э. Наранзаяа (англи хэл) нар тус тус эзэлсэн байна.

Шагналыг Орчуулгын клубээс зохион байгуулдаг ХИС-ийн ХСС-ийн төгсөгчдийн уулзалтын үеэр ХСС-ийн захирал Т. Алтанцэцэг,  ЁХТ-ийн эрхлэгч Б. Болормаа, тус сургуулийг төгсөгч Гётё Институтын төслийн удирдагч Ё. Отгонтөгс, NANTO ХХК-ийн Зөвлөх Б. Долгорлхам нар гардуулан өглөө.

Уралдаанд оролцсон нийт оюутнууддаа хичээл сурлагын өндөр амжилт хүсье.

ОРЧУУЛГЫН КЛУБ

ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААНАА ЗАРЛАЛАА

ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААН

ХИС-ийн Орчуулгын клуб ээлжит орчуулгын уралдаанаа зарлаж байна.

Уралдаанд оролцогч нь Орчуулгын клубээс бэлтгэсэн англи, орос, герман, франц, хятад, япон, солонгос хэл дээрх богино өгүүллэгээс сонгон монгол хэл рүү орчуулна.

Шагнал

1-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

2-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

3-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

Шагналын нийт сан хоёр сая төгрөг.

Шалгарсан бүтээлүүдийг  Орчуулгын клубын блог, фэйсбүүк, Оюутны орчуулгын бүтээлийн эмхтгэл зэрэгт нийтэлж нийтийн хүртээл болгоно.

Орчуулах өгүүллэгийг Орчуулгын клуб эсвэл www.translationclub.blogspot.com –ын Орчуулгын уралдаан цэснээс авна уу. Уралдааны дүнг 4-р сарын 12-ны  өдөр зарлаж, шалгарсан оюутнуудад шагнал гардуулна.

Орчуулга хүлээн авах

Орчуулгаа Calibri үсгийн 11 хэмжээгээр бичих ба 4-р сарын 5-ыг хүртэлх өдрүүдэд цаасаар Орчуулгын клубт, цахимаар humanitiestranslate@gmail.com хаягаар ирүүлнэ. Орчуулга дээр овог нэр, анги мэргэжил, утасны дугаараа заавал бичнэ үү.

Харилцах утас: 95959194

ОРЧУУЛГЫН КЛУБ

ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААН     2017-3-20

ХИС-ийн Орчуулгын клуб ээлжит орчуулгын уралдаанаа зарлаж байна.

Уралдаанд оролцогч нь Орчуулгын клубээс бэлтгэсэн англи, орос, герман, франц, хятад, япон, солонгос хэл дээрх богино өгүүллэгээс сонгон монгол хэл рүү орчуулна. 

Уралдаанд орчуулах материалыг эндээс татаж авна уу:

Англи хэл

The Necklace

She was one of those pretty and charming girls born, as though fate had blundered over her, into a family of artisans. She had no marriage portion, no expectations, no means of getting known, understood, loved, and wedded by a man of wealth and distinction; and she let herself be married off to a little clerk in the Ministry of Education. Her tastes were simple because she had never been able to afford any other, but she was as unhappy as though she had married beneath her; for women have no caste or class, their beauty, grace, and charm serving them for birth or family, their natural delicacy, their instinctive elegance, their nimbleness of wit, are their only mark of rank, and put the slum girl on a level with the highest lady in the land.

She suffered endlessly, feeling herself born for every delicacy and luxury. She suffered from the poorness of her house, from its mean walls, worn chairs, and ugly curtains. All these things, of which other women of her class would not even have been aware, tormented and insulted her. The sight of the little Breton girl who came to do the work in her little house aroused heart-broken regrets and hopeless dreams in her mind. She imagined silent antechambers, heavy with Oriental tapestries, lit by torches in lofty bronze sockets, with two tall footmen in knee-breeches sleeping in large arm-chairs, overcome by the heavy warmth of the stove. She imagined vast saloons hung with antique silks, exquisite pieces of furniture supporting priceless ornaments, and small, charming, perfumed rooms, created just for little parties of intimate friends, men who were famous and sought after, whose homage roused every other woman's envious longings.

When she sat down for dinner at the round table covered with a three-days-old cloth, opposite her husband, who took the cover off the soup-tureen, exclaiming delightedly: "Aha! Scotch broth! What could be better?" she imagined delicate meals, gleaming silver, tapestries peopling the walls with folk of a past age and strange birds in faery forests; she imagined delicate food served in marvellous dishes, murmured gallantries, listened to with an inscrutable smile as one trifled with the rosy flesh of trout or wings of asparagus chicken.

She had no clothes, no jewels, nothing. And these were the only things she loved; she felt that she was made for them. She had longed so eagerly to charm, to be desired, to be wildly attractive and sought after.

She had a rich friend, an old school friend whom she refused to visit, because she suffered so keenly when she returned home. She would weep whole days, with grief, regret, despair, and misery.

*

One evening her husband came home with an exultant air, holding a large envelope in his hand.

"Here's something for you," he said.

Swiftly she tore the paper and drew out a printed card on which were these words: "The Minister of Education and Madame Ramponneau request the pleasure of the company of Monsieur and Madame Loisel at the Ministry on the evening of Monday, January the 18th."

Instead of being delighted, as her husband hoped, she flung the invitation petulantly across the table, murmuring: "What do you want me to do with this?"

"Why, darling, I thought you'd be pleased. You never go out, and this is a great occasion. I had tremendous trouble to get it. Every one wants one; it's very select, and very few go to the clerks. You'll see all the really big people there."

She looked at him out of furious eyes, and said impatiently: "And what do you suppose I am to wear at such an affair?"

He had not thought about it; he stammered: "Why, the dress you go to the theatre in. It looks very nice, to me . . ."

He stopped, stupefied and utterly at a loss when he saw that his wife was beginning to cry. Two large tears ran slowly down from the corners of her eyes towards the corners of her mouth.

"What's the matter with you? What's the matter with you?" he faltered.

But with a violent effort she overcame her grief and replied in a calm voice, wiping her wet cheeks: "Nothing. Only I haven't a dress and so I can't go to this party. Give your invitation to some friend of yours whose wife will be turned out better than I shall."

He was heart-broken.

"Look here, Mathilde," he persisted. "What would be the cost of a suitable dress, which you could use on other occasions as well, something very simple?"

She thought for several seconds, reckoning up prices and also wondering for how large a sum she could ask without bringing upon herself an immediate refusal and an exclamation of horror from the careful-minded clerk.

At last she replied with some hesitation: "I don't know exactly, but I think I could do it on four hundred francs."

He grew slightly pale, for this was exactly the amount he had been saving for a gun, intending to get a little shooting next summer on the plain of Nanterre with some friends who went lark-shooting there on Sundays. Nevertheless he said: "Very well. I'll give you four hundred francs. But try and get a really nice dress with the money."

The day of the party drew near, and Madame Loisel seemed sad, uneasy and anxious. Her dress was ready, however. One evening her husband said to her: "What's the matter with you? You've been very odd for the last three days."

"I'm utterly miserable at not having any jewels, not a single stone, to wear," she replied. "I shall look absolutely no one. I would almost rather not go to the party."

"Wear flowers," he said. "They're very smart at this time of the year. For ten francs you could get two or three gorgeous roses."

She was not convinced.

"No . . . there's nothing so humiliating as looking poor in the middle of a lot of rich women."

"How stupid you are!" exclaimed her husband. "Go and see Madame Forestier and ask her to lend you some jewels. You know her quite well enough for that."

She uttered a cry of delight.

"That's true. I never thought of it."

Next day she went to see her friend and told her her trouble.

Madame Forestier went to her dressing-table, took up a large box, brought it to Madame Loisel, opened it, and said: "Choose, my dear."

First she saw some bracelets, then a pearl necklace, then a Venetian cross in gold and gems, of exquisite workmanship. She tried the effect of the jewels before the mirror, hesitating, unable to make up her mind to leave them, to give them up. She kept on asking: "Haven't you anything else?"

"Yes. Look for yourself. I don't know what you would like best."

Suddenly she discovered, in a black satin case, a superb diamond necklace; her heart began to beat covetously. Her hands trembled as she lifted it. She fastened it round her neck, upon her high dress, and remained in ecstasy at sight of herself.

Then, with hesitation, she asked in anguish: "Could you lend me this, just this alone?"

"Yes, of course."

She flung herself on her friend's breast, embraced her frenziedly, and went away with her treasure. The day of the party arrived. Madame Loisel was a success. She was the prettiest woman present, elegant, graceful, smiling, and quite above herself with happiness. All the men stared at her, inquired her name, and asked to be introduced to her. All the Under-Secretaries of State were eager to waltz with her. The Minister noticed her. She danced madly, ecstatically, drunk with pleasure, with no thought for anything, in the triumph of her beauty, in the pride of her success, in a cloud of happiness made up of this universal homage and admiration, of the desires she had aroused, of the completeness of a victory so dear to her feminine heart. She left about four o'clock in the morning. Since midnight her husband had been dozing in a deserted little room, in company with three other men whose wives were having a good time. He threw over her shoulders the garments he had brought for them to go home in, modest everyday clothes, whose poverty clashed with the beauty of the ball-dress. She was conscious of this and was anxious to hurry away, so that she should not be noticed by the other women putting on their costly furs.

Loisel restrained her.

"Wait a little. You'll catch cold in the open. I'm going to fetch a cab."

But she did not listen to him and rapidly descended the staircase. When they were out in the street they could not find a cab; they began to look for one, shouting at the drivers whom they saw passing in the distance.

They walked down towards the Seine, desperate and shivering. At last they found on the quay one of those old nightprowling carriages which are only to be seen in Paris after dark, as though they were ashamed of their shabbiness in the daylight.

It brought them to their door in the Rue des Martyrs, and sadly they walked up to their own apartment. It was the end, for her. As for him, he was thinking that he must be at the office at ten.

She took off the garments in which she had wrapped her shoulders, so as to see herself in all her glory before the mirror. But suddenly she uttered a cry. The necklace was no longer round her neck!

"What's the matter with you?" asked her husband, already half undressed.

She turned towards him in the utmost distress.

"I . . . I . . . I've no longer got Madame Forestier's necklace. . . ."

He started with astonishment.

"What! . . . Impossible!"

They searched in the folds of her dress, in the folds of the coat, in the pockets, everywhere. They could not find it.

"Are you sure that you still had it on when you came away from the ball?" he asked.

"Yes, I touched it in the hall at the Ministry."

"But if you had lost it in the street, we should have heard it fall."

"Yes. Probably we should. Did you take the number of the cab?"

"No. You didn't notice it, did you?"

"No."

They stared at one another, dumbfounded. At last Loisel put on his clothes again.

"I'll go over all the ground we walked," he said, "and see if I can't find it."

And he went out. She remained in her evening clothes, lacking strength to get into bed, huddled on a chair, without volition or power of thought.

Her husband returned about seven. He had found nothing.

He went to the police station, to the newspapers, to offer a reward, to the cab companies, everywhere that a ray of hope impelled him.

She waited all day long, in the same state of bewilderment at this fearful catastrophe.

Loisel came home at night, his face lined and pale; he had discovered nothing.

"You must write to your friend," he said, "and tell her that you've broken the clasp of her necklace and are getting it mended. That will give us time to look about us."

She wrote at his dictation.

*

By the end of a week they had lost all hope.

Loisel, who had aged five years, declared: "We must see about replacing the diamonds."

Next day they took the box which had held the necklace and went to the jewellers whose name was inside. He consulted his books.

"It was not I who sold this necklace, Madame; I must have merely supplied the clasp."

Then they went from jeweller to jeweller, searching for another necklace like the first, consulting their memories, both ill with remorse and anguish of mind.

In a shop at the Palais-Royal they found a string of diamonds which seemed to them exactly like the one they were looking for. It was worth forty thousand francs. They were allowed to have it for thirty-six thousand. They begged the jeweller not to sell it for three days. And they arranged matters on the understanding that it would be taken back for thirty-four thousand francs, if the first one were found before the end of February. Loisel possessed eighteen thousand francs left to him by his father. He intended to borrow the rest.

He did borrow it, getting a thousand from one man, five hundred from another, five louis here, three louis there. He gave notes of hand, entered into ruinous agreements, did business with usurers and the whole tribe of money-lenders. He mortgaged the whole remaining years of his existence, risked his signature without even knowing if he could honour it, and, appalled at the agonising face of the future, at the black misery about to fall upon him, at the prospect of every possible physical privation and moral torture, he went to get the new necklace and put down upon the jeweller's counter thirty-six thousand francs.

When Madame Loisel took back the necklace to Madame Forestier, the latter said to her in a chilly voice: "You ought to have brought it back sooner; I might have needed it."

She did not, as her friend had feared, open the case. If she had noticed the substitution, what would she have thought? What would she have said? Would she not have taken her for a thief?

*

Madame Loisel came to know the ghastly life of abject poverty. From the very first she played her part heroically. This fearful debt must be paid off. She would pay it. The servant was dismissed. They changed their flat; they took a garret under the roof.

She came to know the heavy work of the house, the hateful duties of the kitchen. She washed the plates, wearing out her pink nails on the coarse pottery and the bottoms of pans. She washed the dirty linen, the shirts and dish-cloths, and hung them out to dry on a string; every morning she took the dustbin down into the street and carried up the water, stopping on each landing to get her breath. And, clad like a poor woman, she went to the fruiterer, to the grocer, to the butcher, a basket on her arm, haggling, insulted, and fighting for every wretched halfpenny of her money.

Every month notes had to be paid off, others renewed, time gained.

Her husband worked in the evenings at putting straight a merchant's accounts, and often at night he did copying at twopence-halfpenny a page.

And this life lasted ten years.

At the end of ten years everything was paid off, everything, the usurer's charges and the accumulation of superimposed interest.

Madame Loisel looked old now. She had become like all the other strong, hard, coarse women of poor households. Her hair was badly done, her skirts were awry, her hands were red. She spoke in a shrill voice, and the water slopped all over the floor when she scrubbed it. But sometimes, when her husband was at the office, she sat down by the window and thought of that evening long ago, of the ball at which she had been so beautiful and so much admired.

What would have happened if she had never lost those jewels. Who knows? Who knows? How strange life is, how fickle! How little is needed to ruin or to save!

One Sunday, as she had gone for a walk along the Champs-Elysees to freshen herself after the labours of the week, she caught sight suddenly of a woman who was taking a child out for a walk. It was Madame Forestier, still young, still beautiful, still attractive.

Madame Loisel was conscious of some emotion. Should she speak to her? Yes, certainly. And now that she had paid, she would tell her all. Why not?

She went up to her.

"Good morning, Jeanne."

The other did not recognise her, and was surprised at being thus familiarly addressed by a poor woman. "But . . . Madame . . ." she stammered. "I don't know . . . you must be making a mistake."

"No . . . I am Mathilde Loisel."

Her friend uttered a cry.

"Oh! . . . my poor Mathilde, how you have changed! . . ."

"Yes, I've had some hard times since I saw you last; and many sorrows . . . and all on your account."

"On my account! . . . How was that?"

"You remember the diamond necklace you lent me for the ball at the Ministry?"

"Yes. Well?"

"Well, I lost it."

"How could you? Why, you brought it back."

"I brought you another one just like it. And for the last ten years we have been paying for it. You realise it wasn't easy for us; we had no money. . . . Well, it's paid for at last, and I'm glad indeed."

Madame Forestier had halted.

"You say you bought a diamond necklace to replace mine?"

"Yes. You hadn't noticed it? They were very much alike."

And she smiled in proud and innocent happiness.

Madame Forestier, deeply moved, took her two hands.

"Oh, my poor Mathilde! But mine was imitation. It was worth at the very most five hundred francs! . . . " 

Франц хэл

Герман хэл /7-12-аар хуудас/

Хятад хэл

Орос хэл

ЗИМОВЬЕ НА СТУДЁНОЙ, -МАМИН-СИБИРЯК

Старик лежал на своей лавочке, у печи, закрывшись старой дохой из вылезших оленьих шкур. Было рано или поздно – он не знал, да и знать не мог, потому что светало поздно, а небо еще с вечера было затянуто низкими осенними тучами. Вставать ему не хотелось; в избушке было холодно, а у него уже несколько дней болели и спина и ноги. Спать он тоже не хотел, а лежал так, чтобы провести время. Да и куда ему было торопиться? Его разбудило осторожное царапанье в дверь, – это просился Музгарко, небольшая, пестрая вогульская собака, жившая в этой избушке уже лет десять.

– Я вот тебе задам, Музгарко!.. – заворчал старик, кутаясь в свою доху с головой. – Ты у меня поцарапайся…

Собака на время перестала скоблить дверь своей лапой и потом вдруг взвыла протяжно и жалобно.

– Ах, штоб тебя волки съели!.. – обругался старик, поднимаясь с лавки.

Он в темноте подошел к двери, отворил ее и все понял, – отчего у него болела спина и отчего завыла собака. Все, что можно было рассмотреть в приотворенную дверь, было покрыто снегом. Да, он ясно теперь видел, как в воздухе кружилась живая сетка из мягких, пушистых снежинок. В избе было темно, а от снега все видно – и зубчатую стенку стоявшего за рекой леса, и надувшуюся почерневшую реку, и каменистый мыс, выдававшийся в реку круглым уступом. Умная собака сидела перед раскрытой дверью и такими умными, говорящими глазами смотрела на хозяина.

– Ну, што же, значит, конец!.. – ответил ей старик на немой вопрос собачьих глаз. – Ничего, брат, не поделаешь… Шабаш!..

Собака вильнула хвостом и тихо взвизгнула тем ласковым визгом, которым встречала одного хозяина.

– Ну, шабаш, ну, што поделаешь, Музгарко!.. Прокатилось наше красное летечко, а теперь заляжем в берлоге…

На эти слова последовал легкий прыжок, и Музгарко очутился в избушке раньше хозяина.

– Не любишь зиму, а? – разговаривал старик с собакой, растопляя старую печь, сложенную из дикого камня. – Не нравится, а?..

Колебавшееся в челе печки пламя осветило лавочку, на которой спал старик, и целый угол избушки. Из темноты выступали закопченные бревна, покрытые кое-где плесенью, развешанная в углу сеть, недоконченные новые лапти, несколько беличьих шкурок, болтавшихся на деревянном крюку, а ближе всего сам старик – сгорбленный, седой, с ужасным лицом. Это лицо точно было сдвинуто на одну сторону, так что левый глаз вытек и закрылся припухшим веком. Впрочем, безобразие отчасти скрадывалось седой бородой. Для Музгарки старик не был ни красив, ни некрасив.

Пока старик растоплял печь, уже рассвело. Серое зимнее утро занялось с таким трудом, точно невидимому солнцу было больно светить. В избушке едва можно было рассмотреть дальнюю стену, у которой тянулись широкие нары, устроенные из тяжелых деревянных плах. Единственное окно, наполовину залепленное рыбьим пузырем, едва пропускало свет. Музгарко сидел у порога и терпеливо наблюдал за хозяином, изредка виляя хвостом.

Но и собачьему терпенью бывает конец, и Музгарко опять слабо взвизгнул.

– Сейчас, не торопись, – ответил ему старик, придвигая к огню чугунный котелок с водой. – Успеешь…

Музгарко лег и, положив остромордую голову в передние лапы, не спускал глаз с хозяина. Когда старик накинул на плечи дырявый пониток, собака радостно залаяла и бросилась в дверь.

– То-то вот у меня поясница третий день болит, – объяснил старик собаке на ходу. – Оно и вышло, што к ненастью. Вона как снежок подваливает…

За одну ночь все кругом совсем изменилось, – лес казался ближе, река точно сузилась, а низкие зимние облака ползли над самой землей и только не цеплялись за верхушки елей и пихт. Вообще вид был самый печальный, а пушинки снега продолжали кружиться в воздухе и беззвучно падали на помертвевшую землю. Старик оглянулся назад, за свою избушку – за ней уходило ржавое болото, чуть тронутое кустиками и жесткой болотной травой. С небольшими перерывами это болото тянулось верст на пятьдесят и отделяло избушку от всего живого мира. А какая она маленькая показалась теперь старику, эта избушка, точно за ночь вросла в землю…

К берегу была причалена лодка-душегубка. Музгарко первый вскочил в нее, оперся передними лапами на край и зорко посмотрел вверх реки, туда, где выдавался мыс, и слабо взвизгнул.

– Чему обрадовался спозаранку? – окликнул его старик. – Погоди, может, и нет ничего…

Собака знала, что есть, и опять взвизгнула: она видела затонувшие поплавки закинутой в омуте снасти. Лодка полетела вверх по реке у самого берега. Старик стоял на ногах и гнал лодку вперед, подпираясь шестом. Он тоже знал по визгу собаки, что будет добыча. Снасть действительно огрузла самой серединой, и, когда лодка подошла, деревянные поплавки повело книзу.

– Есть, Музгарко…

Снасть состояла из брошенной поперек реки бечевы с поводками из тонких шнурков и волосяной лесы. Каждый поводок заканчивался острым крючком. Подъехав к концу снасти, старик осторожно начал выбирать ее в лодку. Добыча была хорошая: два больших сига, несколько судаков, щука и целых пять штук стерлядей. Щука попалась большая, и с ней было много хлопот. Старик осторожно подвел ее к лодке и сначала оглушил своим шестом, а потом уже вытащил. Музгарко сидел в носу лодки и внимательно наблюдал за работой.

– Любишь стерлядку? – дразнил его старик, показывая рыбу. – А ловить не умеешь… Погоди, заварим сегодня уху. К ненастью рыба идет лучше на крюк… В омуте она теперь сбивается на зимнюю лежанку, а мы ее из омута и будем добывать: вся наша будет. Лучить ужо поедем… Ну, а теперь айда домой!.. Судаков-то подвесим, высушим, а потом купцам продадим…

Старик запасал рыбу с самой весны: часть вялил на солнце, другую сушил в избе, а остатки сваливал в глубокую яму вроде колодца; эта последняя служила кормом Музгарке. Свежая рыба не переводилась у него целый год, только не хватало у него соли, чтобы ее солить, да и хлеба не всегда доставало, как было сейчас. Запас ему оставляли с зимы до зимы.

– Скоро обоз придет, – объяснил старик собаке. – Привезут нам с тобой и хлеба, и соли, и пороху… Вот только избушка наша совсем развалилась, Музгарко.

Осенний день короток. Старик все время проходил около своей избушки, поправляя и то и другое, чтобы лучше ухорониться на зиму. В одном месте мох вылез из пазов, в другом – бревно подгнило, в третьем – угол совсем осел и, того гляди, отвалится. Давно бы уж новую избушку пора ставить, да одному все равно ничего не поделать.

– Как-нибудь, может, перебьюсь зиму, – думал старик вслух, постукивая топором в стену. – А вот обоз придет, так тогда…

Япон хэл

Солонгос хэл /392-394-аар хуудас/