Эх хэлээ эрэмдэглэж хаясан эзэд нь!

Эх сурвалж: bayarkhuu.niitlelch.mn 2013 оны 3 сарын 29

Бичсэн: Д. Баярхүү

Монгол хэл маань төрийн хамгаалалтад байх ёстой, эх хэлээ мартвал тусгаар тогтнолоо алдахын цондон ...  гэж ирээд л  манай хэл бичгийн эрдэмтэн мэргэд үе үе хуралдаж сүйд болдог. Ардчиллын 23 жилд иймэрхүү агуулгатай хурал зөвлөлгөөн, санал дүгнэлт, ярилцлага, уриалга, өргөх бичиг тоогоо алдсан даа. УИХ-д суугаа 76 нөхөрт монгол хэлний хичээл заа гэвэл уухайлаад очиход яг бэлэн. Төрийн яамд, агентлагуудаар монгол хэлний курс дугуйлан байгуулаадхавал манай багш нар яасан дуртай очицгоох бол?

Гол учир нь Монголын төр төрөлх монгол хэлээ ойшоож үзэхгүй байгаад биш юм аа. Харин ч төрийн хэлээ, албан бичгийн хэлээ Монголын төр хамгаалсаар хөгжүүлсээр яваа гэдгийг төрийн жинхэнэ албан хаагчийн хувьд би сөргүүлж хэлмээр байна. Хаа очиж манай улс Төрийн 4 тэргүүний нүүр үзэхэд тэд нь төрөлх монгол хэлээ төгс төгөлдөр эзэмшсэн хүмүүс байж ирсэн ба тэдний монгол хэлний боловсролд эх хэл минь гээд өнөөдөр халаглаад суугаа тэдгээр эрдэмтэд багшилж гэгээрүүлээд байсан нь юу л бол?

Ц.Элбэгдоржийн урнаар илтгэх чадвар, үгийн барагдашгүй их баялаг, орос боловсролтой  С.Баярын монгол хэлээрээ үгийн ганц ч хий гаргахгүй ярих чадвар, тэс хөндлөгийн биохимич Баабарын монгол хэл бичгийн яндашгүй их чадвар, хэвлэлийн инженер Ц.Гомбосүрэнгийн хөрвүүлгийн их авьяасыг манай хэл бичгийн эрдэмтэн мэргэд хөглөж хурцалж өгсөн гэдэгт би л лав итгэхгүй байна. Харин ч эдэн шиг ярьж илтгэж, бичиж, орчуулж чаддаг монгол хэлний эрдэмтэн ховор байх шүү. Эд бол насан туршдаа монгол хэлэндээ сурч суралцаж байгаа хүмүүс. Хүнээсээ л шалтгаална гэсэн дүгнэлт хийж байна.

Эх хэлэнд маань аюулын харанга дэлдлээ гэдгийн эсрэг би байдаг боловч үндэсний хэл бичгээ хайр гамгүй хэрэглэн эрэмдэглэж байгааг хэл бичгийн эрдэмтдийн адил бас хүлээн зөвшөөрдөг. Тэгэхдээ учир шалтгааныг нь реалистаар зөв олж харах хэрэгтэй хэмээн халаглагч эрдэмтэд мэргэддээ зөвлөмөөр байдаг юм. 

Энэ чинь хаалттай тэр социализмын үе маань биш шүү дээ. Дэлхийд нээлттэй Монгол. Хөгжил гэрлийн хурдаар. Даяаршил нь дангааршлаасаа давчихсан мэдээллийн эрин зуун. Цахим технологиор дамжаад Монголд өдөр бүр, цаг тутам шинэ мэдлэг мэдээлэл нэвтэрч байна. Монгол хэлнээ хөрвүүлж буулгаж хүчрэхээргүй өдий төдий үг хэллэг, нэр томъёо орж ирж байна. Даяаршлын хурдны аяыг эх хэл маань дааж хүчрэхгүй байна гэдгийг бас зөвшөөрөх хэрэгтэй. 

Эх хэлэнд маань аюулын харанга дэлдлээ гэж хавтгайд нь харлуулж, төрдөө гоморхож суухаар юуны өмнө тэр эрэмдэглэж хаясан тодорхой эзэд рүү нь хандмаар байна. 

·        Эзэд гэдэгт хэнийг нэрлэх вэ гэвэл юуны өмнө манай хэл бичгийн эрдэмтэн мэргэдийн өөрсдийнх нь сургаж боловсруулж бэлтгэн гаргаж буй монгол хэл–уран зохиолын багш нарын томоос том арми байна. Битгий голгодол гарга, тэднийгээ жинхэнэ националистууд болгож бэлтгэ гэж уриалмаар байна.

·        Эзэд гэдэгт манай сэтгүүлчдийн томоос том арми араас нь жагсана. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл–сонин, телевиз, FM ажиллуулагч, бичигч хөтлөгч энэ олон мянган нөхөд бол эх хэлээ чухам нүдний цөцгий мэт хайрлах ёстой үүрэгтнүүд биш гэж үү? Хэлэлцээ, хэлэлцээр хоёроо ялгаач ээ хэмээн би бараг 20 жил бичиж байна. Ялгасан юм байхгүй мэдэмхийрэх сэтгүүлчид минь орчуулгын уран зохиолын ном их уншаач, дээр үеийн гадаадын уран зохиолын орчуулгыг судлаач ээ гэж уриалмаар байна. 

·        Шар сониныхон гэж сэтгүүлчид дотроо хамгийн их нөлөөтэй нь. Чухам шар сонин л орчин цагийн монгол хэлийг тодорхойлж байгаа нь худал биш гэж үү? Шар сонины сэтгүүлчидтэй монгол хэлний эрдэмтэд минь очиж ажиллаач ээ гэж би уриалж байна

·        Эзэд гэдэгт манай урлагийнхан хүндтэй байрыг эзэлнэ. Энд шог хошин урлагийн жүжигчид маань хэл бичгийн эрдэмтэн мэргэдээс хамаагүй дээгүүр нэр хүнд,  нөлөөтэй, ард түмэнд. Ард түмний олонхийн тархийг эд л ёстой угааж байх шиг. Шог хошин урлагийн жүжигчидтэй монгол хэлний эрдэмтэд минь очиж ажиллаач ээ гэж би уриалж байна. Шашин бол ард түмнийг мунхруулагч хар  тамхи мөн гэдэг шиг наад хошин урлаг чинь ард түмэнд ёстой хар тамхи мэт очиж нөлөөлж байна. Үнэнийг хэлэхэд орчин цагийн монгол хэлийг хошин урлаг л тодорхойлж байгаа бус уу? 

·        Хошин урлагийнхны араас нийтийн ба зохиолын дууны арми жагсана. Үг зохиогч нар минь эх хэлээ хайрлаж хамгаалаач ээ. Та нар эх хэлний оршин тогтнолд маш том үүрэг хариуцлага үүрч байгаа шүү гэж уриалъя. 

·        Эх хэлээ эрэмдэглэж хаясан эзэд гэдэгт орчуулгын киноныхон бас хүндтэй байрыг эзэлнэ. Үзүүлж л байвал барав гэсэн алтан дүрэм тэнд үйлчлэх ба түүнд эх хэлний хэмжүүр, зохиогчийн эрх гэх юм алга. Гадаадын энэ олон киног хувийн ТВ-үүд уралдан үзүүлж байгааг харахлаар цаадуул нь зохиогчийн эрхийн асуудал босгож тавиад олон улсын оюуны өмчийн байгууллагаар дамжин шүүхдвэл яана даа гэж би айдаг юм. 

·        Реклам зар сурталчилгааны бүхэл бүтэн арми байна. Сурталчилж борлуулж л байвал барав гэсэн алтан дүрэм тэнд үйлчлэх ба түүнд эх хэлний хэмжүүр ёстой падгүй.

·        Гандан хийд, Дашчойлон хийд, бусад том том хийдүүд бол орчин цагийн монгол хэлний оршин тогтнох, хөгжин дэвжихэд ихээхэн үүрэгтэй мэт. Мэдэхгүй тангад хэлээр хурал номоо дүнгэнүүлэх бус, монгол хэлээрээ суртлаа явуулах цаг болсон юм биш үү? Оройтлоо!

·        Айл болгон бөөтэй болчихсон гээд байгаа. Бөөгийн шашны бөө, удган, зайран нар минь эх хэлээ мөхөөчихгүй, авч үлдэх тэмцэлд Та нар ихээхэн үүрэгтэй болох нь байна шүү!

Манай хэл бичгийн эрдэмтэн мэргэдийн ажиллах талбар, ажиллах эздийг би дээр заагаад өгчихлөө. Миний манж хэлний багш Ц.Шархүү гэж ёстой нэг эрдэмтэн МУИС-д багшилж байв. Бидэнд юу гэж захидаг байсан гээч. “Явж явж бид Өвөр Монголоос монгол бичгийн багш нараа залах үе ирнэ шүү. Уйгаржин монгол бичгээ тэднээр заалгаж хөглөнө дөө!” гэсэн юм. Аль 1970-аад онд тэгж хэлж байсан нь мөн холыг харсных. Өвөр Монголын “Монгол одон телевиз” монгол хэлний сонголт, найруулга, хэллэгээрээ манай зарим хувийн ТВ-ээс давж байх шиг санагддаг юм даа. Дүгнэлтээ хий!