Аль ч хэлэнд орчуулагдашгүй адармаатай 20 үг

Эх сурвалж: http://bumbuulei42.blogspot.com/2011/08/20.html

 

            Эрдэмтэн Ш.Баатарын хэлснээр монгол хэл найман түмэн үгтэй. Тэр дунд орчуулахад түвэгтэй, эсвэл нэг хоёр үгээр орчуулах аргагүй нутгийн онцлог үг олон. Жишээлбэл, аргалыг харийн ямар ч хэлэнд “үхрийн хатсан баас” гэж буулгаж болох ч монголоос өөр хэлээр ярьж, сэтгэдэг хүнд төдийлөн ойлгогдохгүй болов уу. 

            Яг үүнтэй ижил орчуулахад бэрхшээлтэй, тухайн үндэстэн, газар нутгийн онцлогийг тусгасан, орчуулагдашгүй үг аль ч хэлэнд бий. Гол нь тийм үгсийг тухайн улс үндэстний сэтгэхүйгээр шууд хүлээн авч ойлгох нь гадаад хэл суралцагчдад ихээхэн чухал юм. Ингээд орчуулах аргагүй 20 үгийг жишээ болгон толилуулъя.

Тоска (Орос хэл): Владимир Набоков энэ үгийг хамгийн оновчтой тайлбарласан байдаг. Тэрбээр “Англи хэлний ямар ч үг “тоска”-гийн ганц ч үсгийг илэрхийлж чадахгүй. Энэ үг хамгийн гүн гүнзгий, хамгийн их зовлон шаналалтай үед ямар нэгэн шалтгаангүйгээр сүнслэг чанар тань маш ихээр тарчилж зовохыг хэлнэ. Юунд ч тэмүүлэхгүй атлаа байж ядмаар байхыг мөн илтгэнэ. Заримдаа энэ нь ямар нэгэн зүйлийг ихээр шунаж хүсэх эсвэл санагалзал, бүтэлгүй хайраас төрөх мэдрэмж юм” хэмээн бичжээ.

Mamihlapinatapei-Мамихлапинатапэй (Яаган-Өмнөд Америкийн Галт арлынхны уугуул хэл): Хоёр ба түүнээс олон хүн үггүйгээр, харцаараа ойлголцон ямар нэгэн зүйл хийхийг маш ихээр хүсэх авч хэн, хэн нь эхэлж чадахгүй байх. 

Jayus-Жаюу (Индонез хэл): Хэн ч инээхээргүй онигоо, хошигнол ярьдаг нэгнийг огтоос шогийн мэдрэмжгүй хэмээн элэглэн шоолох.

Iktsuarpok-Икцуарпок (Инүит хэл): Гадагш гарч, хэн нэгэн ирж байгаа эсэхийг харах.

Litost-Литост (Чех хэл): “Тэвчихийн аргагүй хөнгөмсөг оршихуй” романы зохиолч Милан Кундера нэгэнтээ “Энэ үгийн утгыг тунгааж, бусад хэлнээс ижил төстэй үг олох гэж хэчнээн хичээсэн ч тусыг эс олов. Энэ үггүйгээр хүний сэтгэлийг яаж ойлгохоо би төсөөлж чаддаггүй” гэж хэлсэн удаатай. Энэ үг удаан гуниж, цөхрөнгөө барснаас болж цухалдал, шаналалтай байхыг илэрхийлдэг.

教育ママ Kyoikumama-Кёоикүмама (Япон эх): Хүүхдээ мэдлэг боловсролтой болгохын тулд шахаж шаардан, хичээл их хийлгүүлдэг эх.

Tartle-Тартл (Шотланд хэл): Дөнгөж танилцсан хүнийхээ нэрийг мартчихаад, санах гэж хичээж ядах.

Ilunga-Илунга (Баруун өмнөд Конгын банту хэл): Дэлхийн хамгийн орчуулах боломжгүй үг хэмээн хэл шинжээчдий дунд танигдсан энэ үг хамгийн чадварлаг мэргэжлийн орчуулагчдад ч хэцүү санагддаг. Энэ үг “Гомдож шаналсан өөрийг нь гомдоосон хүнийг эхний удаад уучилж, өршөөн сэтгэлээ тайвшруулан бүхнийг мартах хоёр дахь удаад зовж шаналан бас л тэвчин өнгөрүүлнэ. Харин гурав дахь удаад хэзээ ч уучилж өршөөхгүйгээр үзэн ядах” гэсэн утга илэрхийлдэг гэнэ.

Prozvonit-Прозвонит (Чех хэл): Гар утасны хэрэглэгч нөгөө хэрэглэгч рүү залгах ч тасална. Улмаар нөгөө хэрэглэгч эргэн залгаж, эхний хүний мөнгийг хэмнэнэ. Энэ нь монгол хэлний “дохих” гэдэг үгтэй яг тохирч байна. Испаниар мөн “Dar un toque” гэдэг байна.

Cafuné-Кафунэ (Бразилын португал хэл): Хуруугаараа хэн нэгний үсийг оролдох.

Schadenfreude-Шоодэнфроидэ (Герман хэл): Хэн нэгний золгүй, бүтэлгүй үйлдлийг шоолон инээж баясах. Энэ үгийн утгыг “Америкийн хөгжилтэй видео” нэвтрүүлэг бүрнээ илэрхийлэх болов уу. 

Torschlusspanik-Торшлуспаник (Герман хэл): Үгчилбээс “хаалга хаагдах үеийн сандрал”. Харин ерөнхий утга нь “хугацаа өнгөрөх тутамд багасч буй боломжийг алдахаасаа айх”.  

侘寂 Wabi-Sabi-Ваби-Саби (Япон хэл): Бичгийн хэлэнд ихэвчлэн хэрэглэдэг. Кавабата, Кэнзабүро, Мишима нарын зохиолд энэ үгтэй олон тааралдах болов уу. Энэ үг “Эрээн бараан амьдралаас сайхныг нь олж харан муу муухайг тэвчин хүлцэж, үхэх төрөхийн ертөнцөд байгалийн хуулийг даган уналт, сэргэлтийн аль алийг хүлээн авах” гэсэн утгатай.

Dépaysement-Дөпэйзмон (Франц хэл): Харийн нутаг, танил биш газарт байгаа мэт санагдах.  

Tingo-Тинго (Пасха арлын рапануи хэл): Найзынхаа гэрээс ямар нэгэн зүйлийг маш ихээр хүсэн байж аваад, аажмаар бүгдийг нь. Монгол хэлний “гар бариад бугуй барих” гэсэн хэлцтэй төстэй.

Hyggelig-Хэгли (Дани хэл): Дулаан, тайван, нөхөрсөг байдал зэрэг олон утгатай. Гэвч эдгээрийг шууд илэрхийлэхгүй. Хэл шинжээчид энэ үгийг задгай галын дэргэд найзуудтайгаа суун, халуун дотно яриа өрнүүлэхэд мэдрэгддэг мэдрэмжийг илтгэнэ хэмээн тайлбарлажээ. 

L’appel du vide-Лапэл дү вид (Франц хэл): “Хоосны дуудлага” гэж үгчлэн орчуулагдах боловч энэ үг өндрөөс үсрэхийг уриалсан үг юм.

يقبرني Ya’aburnee-Якбүрни (Араб хэл): Үгчилбэл “Чи намайг оршуулах нь” гэсэн утгатай энэ үгийг араб хэлтнүүд хайртай хүндээ хэлдэг. Хэдийгээр хачирхалтай сонсогдовч энэ үг “хайртай хүнээсээ түрүүлж өөд болно, яагаад гэвэл тэр хүнгүйгээр би амьдарч чадахгүй” гэсэн утгатай.  

Duende-Дүэнди (Испани хэл): Энэ үг эхэндээ хүн төрөлхтнийг захирч, байгалиас айх сэтгэлийг хүмүүст өгдөг үлгэр домгийн сүнслэг бодьгалыг хэлдэг байсан бол аажимдаа утга нь өөрчлөгдөн “хүнийг хүчтэйгээр өдөөн сэргээдэг урлагийн ер бусын нууцлаг хүч”-ийг илэрхийлэх болжээ.

Saudade-Саудади (Португал хэл): Хамгийн уран тансаг утгатай, орчуулахад бэрх үгсийн нэг. Ганцаардан гуних, бүр халаглан гашуудахыг багтаасан сэтгэлийн бүх л хөндүүр мэдрэмжийг энэ үг бүхэлд нь илтгэдэг. Бүтэлгүй дурлал, шаналтлаа үгүйлсэн сэтгэл, хагацаж салсан дотно нэгний тухай өгүүлдэг португал ардын фаду хөгжмийн дууны шүлэг, торгон мэдрэмжийг мөн саудади гэнэ.