Орчуулгын ухаан

Гадаад хэл сурна гэдэг үг, үсгийг нь тогтоогоод л өгүүлбэр болгож амаараа гаргачихна гэсэн үг биш. Харийн хүнийг санаа бодол, сэтгэл, сэтгэлгээ, ахуй соёлтой нь алдалгүй сайхан ойлгоод, хэл нэгтнүүдийнхээ хэл, чих, тархи, зүрхэнд буулгана гэсэн үг. Ийм болоод алдарт орчуулагчид роман туужийг гадаадаар нь эхэлж уншчихаад хэдэн өдөр сараар тунгаан бодож, тархи, сэтгэлдээ бичиж, төсөөлөн харсныхаа дараа цаасан дээр буулгадаг зантай. Жишээлбэл, Пушкиний “Загас, загасчин хоёрын үлгэр” Ц. Дамдинсүрэн гуайн “гараар орохдоо” нэрээ “Алтан загасны үлгэр” гэж өөрчилсөн. Цаашлаад,

“Хөрст алтан дэлхийн хөвөө хязгаар нутагт

Хөх цэнхэр далайн эрэг ирмэг газарт...” гэж огт байхгүй мөрөөр эхэлдэг болжээ. Ринчен багш Гоголийн “Тарас бульба” романы хургыг янзага болгож, албаар буруу орчуулсан хэргийн учрыг “Дөрвөн зантай тахиа” өгүүллэгээрээ тайлсан билээ.  

Орчуулга гэх оломгүй далайн гүнээс сэтгэлгээ гэх хясаан дундах сувдыг ийн ялгах атугай үгийн утга гэх эргийн ил чулууг ч атгаж чадалгүй алдах нь эрт эдүгээгийн аль ч цагт байсан. Эртнийх нь гэвэл “Ханхүү, гуйлгачин хоёр” гэхийг “Жонон, гуйлгачин хоёр” гэж ташаарсны балгаар хааны хүүг жонон гэдэг гэж боддог бага ангийн хүүхдүүд бий болсон. Уг нь жонон гэж баруун Монголын захирагч ноёдын цол. Энэ бол хорьдугаар зууны тавь, жараад оны алдаа...

...Тэр үед эхлээд, энэ үед хүчээ авч байгаа өөр нэг орчуулгын алдаа бол “ноён”. Англи, орос хэлний энгийн иргэн, дарга сайд, төрийн ерөнхийлөгчийнхөө эр, эмийг ялгангаа хүндэтгэн дууддаг “Mr”, “Господин” гэдэг үгийг монгол хэлэнд “НОЁН” гэж буулгажээ. Энэ ёсоор “Ноён ерөнхийлөгч танаа!” гэвэл “Засаг ноён, ерөнхийлөгч танаа" гэсэн шүү юм болж, төрийнхөө тэргүүнийг хошууны ноён болгож тушаал буулгах гэмтэй. Энэ гэмийг угсаа залгамжилж, хошуу нутгаа захирч байсан Чин Ван Ханддорж, Сайн ноён Хан Намнансүрэн мэтийн ноёд батална. Тэгэхээр “ноён” гэдэг бол одооны аймаг, нийслэлийн засаг дарга нар гэсэн үг байх нь ээ, бараг. Бараг гэсний учир нь одоогийн засаг ноёд ноён ааваасаа бус намаасаа төрдөг болоод тэр.

Орос, англи шиг “Mr, Ms; Господин, Госпожа; he, she; он, она” гэж хүйсээр ялгадаггүй монгол хэлтнүүдэд “Эрхэм, Хүндэт” гэдэг үг эр, эмийн аль альд нь ялгаагүй сайхан зохино. “Монте Кристо гүн”, “Шадар гурван цэрэг” зэрэг алдарт романуудад хүндэтгэлийн энэ үгийг “Эрхэм”, “Эрхэм ээ!” гэж орчуулсан эртний уламжлал бий. Явж явж урилга заллага дээрээ “Эрхэм” гэж ёслоод, энгийн үед “ах аа, эгч ээ, эмээ ээ, өвөө өө, багш аа, дарга аа, та, гуай” гэсэн хүндэтгэлийн үгээрээ байх нь монгол хэлэнд өлзийтэй санагдана.

Өнгөцхөн хандсанаас болж өөр утгатай болж, хэлмэгдэж байгаа өөр нэг үг бол “эрос”. 1990 оны эхээр дуучин Ариунаагийн “Эрос намбэр ван” гэдэг тоглолтын шинэлэг дүр төрх хүмүүст тачаангуй аясыг төрүүлсэн бололтой. Уг нь дуучин маань тоглолтоо “Хайрын бурхан” гэж грекээр нэрлэсэн байжээ. Грек хэл мэддэггүй монголчуудад “тачаангуй” санагдсан энэ үг яван явсаар “секси” гэдэг утгатай болж ташаарсаар байна.

“Егөөтэй 99 тайлбар” номын “Төрийнхөө тэргүүнийг хошууны ноён болгож тушаал буулгасан өнөө цагийн түүх ” өгүүллийн хэсгээс