ХИС-ийн 4-9 ангийн оюутан, Орчуулгын клубын гишүүн Б. Энхмаагийн Оюутны эрдэм шинжилгээний хуралд хэлэлцүүлж, 2-р байр эзэлсэн илтгэлийн хураангуй.
Энэхүү
судалгаандаа “Монголын нууц товчоо” /МНТ/-ны сонгомол эхийг Франсис Вүүдман Клийвзийн
орчуулгатай харьцуулан зарим үг хэллэг дээр ажиглалт хийсэн болно.
Франсис
Вүүдман Клийвз МНТ-г англи хэлнээ анх удаа бүрэн эхээр нь орчуулсан бөгөөд түүний орчуулга нарийн
судлагаан дээр тулгуурласан, нэлээд сайн болж чадсан хэмээн үнэлэгддэг учраас
энэхүү бүтээлийн орчуулгад ажиглалт хийхээр шийдсэн юм.
МНТ-ны хоёрдугаар бүлгийн үг
хэллэгийг нягталж үзэхэд нийт 67 үг хэллэгийг
англи хэлэнд оновчгүй дамжуулжээ гэсэн дүгнэлтэнд хүрлээ. Тэдгээрээс
тухайлан дурдвал, МНТ-ны 74-р зүйлд:
Эх Үжиний
Халиар мангираар тэжээсэн хөвгүүд
Хаад болохуйц хүрэв
Зарчимт Үжин эхийн
Заргасаар тэжээсэн хөвгүүд
Засагтан сэцэд болов
Гоо Үжиний
Гогод мангираар тэжээсэн
Хорчгор туранхай хөвгүүд
Хутагтан сайд болов
хэмээсэн байдаг.
Үүнийг
Клийвз,
The sons which were nourished on the mountain shallot and shallot
By
Ujin, the mother
Attained
into becoming qad
The
sons which were nourished on the ja’uqasu
By
orderly mother Ujin
Became
wise men [which were] lawgivers
The
qa’uluqa sons
Which
were nourished on wild shallot and shallot
By
the Ujin
Became
qoyira’ud noblemen гэжээ.
Дээрх арван
мөрийг орчуулахдаа давтагдсан тоогоор найман үгийг нь зөвхөн транскрипцийн
аргаар хөрвүүлжээ. Үүнийг арай өөрөөр доорх байдлаар хөрвүүлэх боломж байсан
гэж үзэж байна.
•
qa’uluqa - хаулуха - хорчгор
туранхай - Scrawny or tiny
•
qoyira’ud
- Хойир(л)аут - хурц,
хуульт
- respectable
•
ja’uqasu
- Заргас - сарна цэцгийн үндэс -
Тухайлбал, ja’uqasu хэмээн хөрвүүлсэн энэ үг
нь заргас буюу сарна цэцгийн үндэс хэмээн тайлбарласан байдаг. Сарна
буюу бидний мэдэх төмсний улаан цэцэг юм. Төмсний улаан нь Lily бүлгийн
нэг цэцэг бөгөөд үүнийг Asian
Lily гэж
ерөнхийлөн орчуулж болохоор байна.
Судлаад үзэхэд илүү боломжит
хувилбар бүхий нийт үг хэллэгийн дийлэнхийг буюу 37,5 хувийг транскрипц ашиглаж
дуудлагаар нь галиглан хөрвүүлсэн байна. Тэр дундаа дийлэнх хэсгийг амьтан ургамлын нэр эзэлж байна.
Транскрипц ашиглан орчуулсан үгсийг дараах
байдлаар хөрвүүлэх боломж байсныг жишээ аван өгүүлэхэд:
- Soqosun - /Сугас загас/ - Big
mouth osman
- Jebuge /fishes/ - /Зэвэг загас/ - Lenok
- Curaqa /fish/ - /Цурхай загас/ - Pike
·
Moyilsun /fruit/ - /мойл жимс/ - Bird berry
·
Sudun – /сөд өвс/ – great burnet
·
Cicigina /root/ - /гичгэнэ цэцэг/ - Silverweed
·
Pears - /Алирс/ /олирс/ – Cranberry
хэмээн
орчуулж болохоор байна.
Халиар, мангир, гогод зэрэг сонгины төрлийн ургамлуудыг бүгдийг shallot буюу зэрлэг
сонгино гэсэн үгээр илэрхийлсэн байна. Эдгээрийн ялгааг гарган нарийвчлах нь
зүйтэй мэт. Миний судалснаар бол
халиарыг victory onion,
мангирыг chive, харин гогодыг Chinese
chive гэж болохоор
байна.
 |
| Зураг 1. Mountain shallot |
Халиарыг mountain shallot гэжээ. Mountain shallot гэхээр Зураг 1 дээрх денотат толгойд бууна. Гэтэл халиарын денотатыг
хоёр дахь зургаас харж болно. Үүнийг victory onion гэж болохоор байна.
 |
| Зураг 2. Victory onion |
 |
| Зураг 3. Wild shallot |
 |
| Зураг 4. Chive |
Мөн мангирыг wild
shallot гэжээ. Shallot гэхээр
зэрлэг улаан сонгино барууныхны төсөөлөлд бууна. /Зураг 3/. Харин мангирын денотатыг Зураг 4 дээрээс харж болно. Үүнийг chive гэвэл орчуулгын
дүйцэл хангах юм.
Мөн үндэсний
сэтгэлгээг зөрүүлэн орчуулсан тохиолдол хэд хэд таарлаа. Тэдгээрээс жишээ
авбал,
“Голомтыг минь бүү тасал. (Бэлгүдэйг бүү тэвчигтүн)” гэсэн өгүүлбэрийг “Destroy
[ye] not my firepan”
хэмээжээ. Голомт гэсэн үгийн цаад
утгыг ухалгүй үгчилж хөрвүүлсэн нь тохиромжгүй юм.
Мөн мангас гэх үгийг python хэмээн буулгасан
байна. Python нь аварга могой эсвэл зөнчийг хэлдэг байна. Христийн шашинтан, барууныхан мангасыг
могойгоор төсөөлдөг байж болох юм.
Энэ мэт эд юмс,
ургамал, амьтны нэр, үндэсний онцлог үг хэллэг, зүйрлэл зэрэг олон үгсийн илүү
оновчтой байж болох, миний дэвшүүлж буй хувилбарыг доорх хүснэгтээс харж болно.
Сонгомол эх
|
Клийвзийн
хувилбар
|
Орчуулгын
арга
|
Миний дэвшүүлж буй хувилбар
|
Худ
|
quda
|
Транскрипц
|
co-parents–in-law
|
Хатад
|
qutad
|
Транскрипц
|
Mistress
Queen
|
Хаан
|
Qahan
|
Транскрипц
|
Head/
Khan/ Leader
|
Гэр
|
Tent
|
Ойролцоо орчуулга
|
Felt
dwelling / Ger
|
Тайчууд ах дүүс
|
brethren
|
Ойролцоо орчуулга
|
Tayiji
ud folk/companion
|
Өхийтэл Богтлож
|
Putting
her boyta on her head
|
Тайлбарлан орчуулах арга,
Транскрипц
|
To
hold/make her hair tight
|
Огдойтол бүслэж
|
Girding
herself so as to tuck up her skirt
|
Тайлбарлан орчуулах арга
|
To
tuck up a flap of a deel/coat/garment
|
хаад
|
Qad
|
Транскрипц
|
Able
to become a leader
|
Сөстэй төрсөн
|
Born with gall
|
Үгчилж орчуулсан
|
Courageous
|
Хаад болохуйц хүрэв
|
Qad
|
Транскрипц
|
Able to become a
leader
|
Хорчгор туранхай хөвгүүд
|
Qa’uluqa sons
|
Транскрипц
|
Scrawny
Tiny
|
Буур
|
Camel
|
Ерөнхийлөн орчуулах
арга буюу генерализаци
|
Male camel
|
Бороонд довтлох
|
Relieth upon the
snow storm
|
|
Rainfall
|
Хадар
|
Qadara /fishes/
|
Транскрипц
|
Grayling Ruff /
Whitefish
|
Өлгүүр гөхий
|
Fishhooks
|
Үгчилсэн орчуулга
|
Fishing rod
Fishing line
|
Хасар нохой
|
Qasar dog
|
Транскрипц
|
Tyke
|
Шонхор
|
Gerfalcon
|
Конкретизаци /тодруулан ялгаварлах арга
|
Falcon
|
Хаблан
|
Panther
|
Ойролцоо орчуулга
|
|
Борви
|
Heel
|
Ойролцоо орчуулга
|
Hock
|
Балмад довтлох баруг мэт
|
Barug
|
Транскрипц
|
Hound
|
Хулхи нь гуужиж
|
The wicked have
molted
|
Үгчилсэн орчуулга
|
Able to understand
things
|
Хороолж
|
Made a forth
|
Ойролцоо орчуулга
|
To hide/
Linger
|
Дөнгө
|
Buya u
|
Транскрипц
|
Pillory / cangue
|
Айл
|
/Divers/ ayil
|
Транскрипц
|
Family
|
Засаглаж
|
Give an order
|
Үгчилсэн орчуулга
|
Punish
|
Ам шүдээ билүүдэж
|
Sharpening their
mouths and their teeth
(Like wild breasts
which are about to kill and eat their prey
|
Үгчилсэн орчуулга
|
With bandy words
|
Зуны тэргүүн сарын улаан тэргэл өдөр
|
First moon of
summer, the red circle day
|
Үгчилсэн орчуулга
|
The first month of
summer the red circle day
|
Сүү юүлээд
|
Poured off mare’s
milch
|
Үгчилсэн орчуулга
|
Add milk
|
Туримтай
|
Turumtai
(the name of a bird
of prey)
|
Транскрипц
|
Merlin
|
хулагч гүү
|
straw yellow
|
Ойролцоо орчуулга
|
goldenrod
|
Ам цагаан гүү
|
...mare, which
mouth was white
|
Үгчилсэн орчуулга
|
mare with pale
mouth
|
Оготор
|
horse with a
hairless tail
|
Тайлбарлан орчуулах
|
Bangtail
|
Дарги
|
A dargi
|
Транскрипц
|
|
Хонгор
|
Straw yellow horse
|
Ойролцоо орчуулга
|
Golden
Straw yellow
|
Орог
|
Grayish white horse
|
Тайлбарлан орчуулсан
|
Gris
Griseous
|
шунхул
|
with a black stripe
along the backbone
|
Тайлбарлан орчуулсан
|
amber
|
Хүрээ иргэн
|
Guri’en of people
|
Транскрипц
|
Group of people
Circle of people
|
Бэлэг
|
Sidkul
|
Транскрипц
|
Dowry
|
Хөтөл
|
Led horse
|
Үгчилэн орчуулсан
|
Spare horse
|
Битүү харуутай тэрэг
|
Boken black cart
|
Транскрипц
|
Covered wagon
|
Хаалттай тэрэг
|
Qa’atai cart
|
Транскрипц
|
Covered wagon
|
Миний бие
багахан мэдлэгийнхээ хэмжээнд жаахан ажиглалт хийгээд,
- Орчуулгад, тэр дундаа уран зохиолын орчуулгад
транскрипцийн аргыг хэтрүүлэн ашиглах нь тийм ч зөв сонголт биш гэж үзэж байна.
- Орчуулга хийхдээ эх хэлний ард түмний ахуй соёл,
сэтгэлгээ, угсаатны байдлыг сайтар судлан үзэх шаардлагатай байдаг юм байна.
- МНТ-ны англи орчуулгын судалгааг үргэлжлүүлэн хийх шаардлага байна хэмээх
дүгнэлтэд хүрлээ.
Далай ламын бүтээлүүдийг монгол хэлнээ хөрвүүлж олонд танигдсан тэрбээр 4-р
сарын 19-нд Орчуулгын клубын урилгаар ХИС-д зочилж оюутнуудтай уулзаж ярилцсан
юм. Англи, франц, герман, орос, хятад, япон, солонгос хэлний ангийн оюутнууд
оролцсон уг уулзалт утга зохиолын орчуулагчийн замнал, үгээр урлах үйл хэрэг,
орчуулгын нөр их хөдөлмөр, тэвчээрийн тухай халуун дотно яриагаар дүүрэн
байлаа. Тухайлбал, О. Чинбаяр орчин үеийн уран зохиолын суут бүтээлд тооцогддог
Ж. Жойсын “Үлисс”-ийг хэрхэн орчуулсан
тухайгаа хуучилсан нь оюутнуудын сонирхлыг ихэд татлаа. Хоёр жилийн турш өдөрт 8-10 цаг тасралтгүй орчуулж, уулзах хүн, үзэх
телевизээ орхин, орсон гарсан нэгэнтэй
зөвхөн “Үлисс”-ийг хуучилж, гадаад ертөнцөөс өөрийгөө тусгаарлаж энэхүү амаргүй
зохиолын ард гарсан нь утга зохиолын орчуулагч мэргэжлийнхээ ид хавыг үзсэн
хэрэг байсан гэнэ. 
