ШҮЛГИЙН ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААН

Орчуулгын клубээс жил бүр зохион байгуулдаг шүлгийн орчуулгын уралдаанаа зарлаж байна.

Сонирхсон оюутнууд англи, орос, герман, франц, хятад, япон, солонгос хэл дээрх шүлгүүдээс аль нэгийг сонгон орчуулж уралдаанд оролцоно. Орчуулах шүлгээ Орчуулгын клуб болон www.translationclub.blogspot.com –ын Орчуулгын уралдаан цэснээс авна уу.  Уралдааны дүнг 12-р сарын 6-ний өдөр зарлана.

Шагнал

Шалгарсан бүтээлүүдийг Хүмүүн Ухаан сонин, Орчуулгын клубын блог, фэйсбүүк, Оюутны орчуулгын бүтээлийн эмхтгэл зэрэгт нийтэлж нийтийн хүртээл болгоно. Шагналын нийт сан 700 000 төгрөг.

1-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

2-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

3-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

Орчуулга хүлээн авах

Орчуулгаа Calibri үсгийн 11 хэмжээгээр бичих ба 12-р сарын 4-ний дотор цаасаар Орчуулгын клубт, цахимаар humanitiestranslate@gmail.com хаягаар ирүүлнэ.  Харилцах утас: 88243702

ОРЧУУЛГЫН КЛУБ

Шүлгийн орчуулгын уралдаанд

Орчуулгын клубээс зохион байгуулж буй шүлгийн орчуулгын уралдааны шүлгүүд:
Доорх шүлгүүдээс аль нэгийг сонгон орчуулна уу. 

АИБХСТ-ээс оюутнуудынхаа дунд орчуулгын уралдаан зарлаж байна

Хэл Соёлын Сургуулийн Америк, Их Британий Хэл Соёлын Тэнхмээс зохион байгуулж байгаа “Англи хэлний долоо хоног” арга хэмжээний хүрээнд  англи хэлний багш, орчуулагч мэргэжлээр суралцаж буй оюутнуудынхаа дунд богино өгүүллэгийн орчуулгын уралдааныг зарлаж байна. 

Уралдаанд оролцогч нь Ирландын үргэлжилсэн үгийн зохиолч, яруу найрагч, жүжгийн зохиолч  Оскар Уайлдын “The Selfish Giant” хэмээх богино өгүүллэгийг орчуулах юм.

Орчуулсан бүтээлээ 12-р сарын 2-ны дотор АИБХСТ-д ирүүлэх ба уралдааны дүнг 12-р сарын 6-ны өдөр зарлаж, шилдэг хоёр бүтээлийг шалгаруулан шагнах юм.

The Selfish Giant” өгүүллэгийг тус блогын “Орчуулгын уралдаан” цэснээс эсвэл АИБХСТ-ээс ирж авна уу.

АИБХСТ

2013-11-21

АИБХСТ-ээс зохион байгуулж буй богино өгүүллэгийн орчуулгын уралдааны өгүүллэг

Оюутны чин үүрэг

Эх сурвалж: jargaldefacto.com, эдийн засагч, нийтлэлч Д. Жаргалсайхан

Амьдрал бол цуварсан агшны хэлхээ гэлтэй. Агшин бүр өөрийн шалтгаантай, ялгаатай, бас өөр өөрийн хонхны дуутай. Өнөөдөр та бид Монголын оюутны холбооны 70 жилийн ойг тэмдэглэж байна. 1942 онд Монгол Улсад анхны Их сургууль байгуулагдаж, удалгүй Монголын оюутны холбоо (МОХ) бий болжээ. Тэр үеийн хонхны дуу дэлхийн халуун дайны тухай цохиж байлаа. Монголын түүхэнд оюутан залуус анх удаа дээд боловсролын диплом авч, эх орныхоо хөгжлийн мэдлэгийн суурийг тавьж байжээ.

Харин бидний оюутан байсан 70-80-аад оны уулзварт түүхийн хонх хүйтэн дайны ид өрнөлийг давтаж байлаа. Би Ташкентийн их сургуулийн орос хэлний бэлтгэлд орж, хойтон нь Москвагийн Улсын их сургуулийн (МГУ им. М.В. Ломоносова) геологийн ангид элсэж, хоёр жилийн дараа эдийн засгийн ангид шилжин суралцаж төгссөн юм.

Тухайн үед Оюутны зөвлөл, Эвлэлийн үүр нь нэг байгууллага байсан бөгөөд зуу шахам монгол оюутан сурч байсан МГУ-гийн Хувьсгалт Залуучуудын Эвлэлийн Хорооны даргаар би сонгогдов. Оюутны байрныхаа байршлаас хамааран гурван үүртэй байсан бөгөөд нэг үүрийн дарга нь Санжаасүрэнгийн Зориг (Ардчилсан холбооны дарга нь агсан), нөгөө үүрийн дарга Зоригийн Алтай (одоо Шведэд Элчин сайд), удаах нь Сүхбаатарын Батмөнх (нэрт зохиолч агсан) байлаа. Москвагийн их сургуульд олон арван авьяаслаг залуус сурч байсан бөгөөд тэднээс Монголын ирээдүйн удирдагчид, өөрийн мэргэжлээр дэлхийн түвшинд хүрсэн алдар нэртэй мэргэжилтнүүд төрөн гарсан.

Харин 80 оны хоёрдугаар хагаст миний бие Монголын оюутны холбооноос Олон улсын оюутны холбоонд (ОУОХ) суух төлөөлөгчөөр томилогдон Прага хотод ажиллаж байлаа. Олон улсын оюутан, залуусын наадмыг Хойд Солонгост зохион байгуулах, түүний бэлтгэл болох Дели болон Гаванагийн хуралд оролцож, дэлхийн олон тив, орноор явж, оюутан залуус, их, дээд сургуулиудын багш нар, төр, засгийн удирдлагуудтай (Ф.Кастро, Ким Ир Сен, Ражив Ганди ба бусад) уулзах завшаан тохиосон юм.

Наяад оны эцсээр социализм задран унаж, зах зээл, ардчиллын харилцаа тогтож эхэлж байлаа. 1989 оны намар Прагын төв талбайд Чехийн оюутнуудын эхлүүлсэн сүрт жагсаал болж, Чехословакт суралцаж байсан Монголын оюутнууд ч оролцож байв. Прагын Политехникийн их сургуулийн өмнөх талбайг Сүхбаатарын талбай гэж нэрлэж ч байлаа. Тус талбайд болсон оюутны ээлжит цуглаан дээр би үг хэлж, маргаашийнх нь залуучуудын сонины дугаарт “Сүхбаатарын талбайд нэг монгол шоронд байгаа зохиолч Вацлав Хавелыг чөлөөлөхийг уриалав” гэж бичсэн байлаа.

АРДЧИЛСАН ХУВЬСГАЛ БА ОЮУТНУУД

Социалист орнуудад өрнөж байсан хувьсгалт өөрчлөлт бүрт тухайн оронд суралцаж байсан Монголын оюутнууд оролцож ирсэн бөгөөд 1989 оны өвөл манай улсад өрнөсөн ардчилсан хөдөлгөөн нь монгол хүн бүрийн сэтгэл зүрхийг татаж байлаа. 1990 оны хоёрдугаар сарын 18-нд болсон Монголын ардчилсан холбооны анхны хуралд олон орны оюутнууд ирсний дунд Чехословакаас Хулан (Брно), П.Цэнгүүн (Прага), бид гурав байсан.

Хоёрдугаар сарын 24-нд Монголын ардчилсан хүчнүүдийн хамтарсан хурлыг МОХ-ноос зохион байгуулж, МОХ, Шинэ дэвшилт холбоо, Ардчилсан социалист хөдөлгөөн болон Монголын ардчилсан холбооныхон оролцсон юм. Энэ хурлаар бид ямар үндсэн дээр байр сууриа нэгтгэж, гуравдугаар сарын 4-нд бүх нийтийн жагсаал зохион байгуулах тухай ярилцсан билээ. Эцэст нь Ц.Элбэгдорж, Батсүх (багш, овгийг нь бичээгүй), Р.Гончигдорж бид дөрөв АИХ, Сайд нарын Зөвлөл, Төв хороонд хүргүүлэх Хамтарсан мэдэгдэл, БХЯ, Зэвсэгт хүчин болон НАХЯ-ны нийт бие бүрэлдэхүүнд иргэдийнхээ эсрэг галт зэвсэг хэрэглэхгүй байх Уриалга бэлдэж батлуулсан. Дараа нь МОХ тэдгээр Уриалгыг бичгийн машинаар бичиж олшруулаад, хотын баруун, зүүн дөрвөн замын хооронд гэрлийн шонгуудад наасан бөгөөд тэр үеийн үйл ажиллагаанд оюутны “ХХ зуун хөдөлгөөн” идэвхтэй оролцсон.

Гуравдугаар сарын 2-ны өдөр МОХ-ны Онц бага хурал болж, Холбооны дарга Л.Болд (Эдүгээ ГХ-ны сайд) үг хэлж, төлөөлөгчид бид МОХ-ны шинэ үзэл баримтлал, мөрийн хөтөлбөрийг баталж, Монголын оюутны эрхийг тунхагласан.

Гуравдугаар сарын 4-нд бид Залуучуудын төвийн үүдэнд олон зуун оюутны жагсаал зохион байгуулж, Оюутны эрхийн тунхаглалаа уншаад Тянь-Аньминий талбайд эрх чөлөөний төлөө босож амиа алдсан Хятадын оюутнуудын дурсгалыг хүндэтгэсэн. Дараа нь Ялалтын талбайд жагсаалаар очиж Ардчиллын цуглаанд нэгдсэн. Үдээс хойш Сүхбаатарын талбайг тойрч жагсаад одоогийн Хэлмэгдэгсдийн хөшөөний суурин дээр ирж албан ёсоор тарсан. Тэр өдөр Сүхбаатарын талбайд жагсаал хийх зөвшөөрөл өгөхгүй байсан юм. Гэвч удалгүй талбай дээр олон хүн аажмаар хурсаар ахиад нэг том цуглаан болж хувирсан. Тэр үеийн түүхийн хонхны дуу бол үг хэлэх эрх чөлөө, хүний эрхийн тухай байсан юм. Удалгүй Улс төрийн товчоо огцорч, Улсын Бага хурал хуралдаж, шинэ Үндсэн хууль батлагдаж байлаа.

ӨНӨӨГИЙН ОЮУТАН ТА

Харин 2010-аад оны хонхны дуу шал өөр аялгуутай юм. Өнөөгийн оюутнууд та нар Монголын 2020 оны улс орны өнгө төрхийг бүрдүүлнэ. Та бүхний үүрэг бол шинэ санаачилгын (innovation) эдийн засгийг бүтээн босгож, ардчилал, зах зээлийг бэхжүүлэх явдал юм. Яагаад гэвэл зөвхөн энэ гурвын нэгдэл аль ч улс оронд хөгжил цэцэглэл, энх тайвныг авчрах юм.

Нэгэн дуунд гардаг шиг хүн бүрт өөрийн агшин ирдэг. Харин тэр нь шалзам халуун зуны балга ус шиг бага, шанхны үзүүрийг шүргэсэн бууны сум шиг хурдан өнгөрдөг.

Би 2002 онд АНУ-д Денверийн их сургуульд хоёр жил сурч бизнесийн удирдлагын мастерийн зэрэг хүртсэн. Нийтдээ арван жил оюутны амьдралыг туулж, сурч мэдэхийн бэрхшээл, сорил, баяр баясгалан болон үр өгөөжийг нь амссан хүний хувьд та бүхнийг өөрийн агшинаа бүрэн ашиглахыг уриалж байна.

Та бүхэн мэдээллийг мэдлэг болгох, мэдлэгээрээ үнэ цэнийг бүтээхийг эрмэлзэх ёстой. Даяаршсан хавтгай ерт өнц өд та дэлхийн аль ч орны, адилхан ухаантай хүмүүстэй өрсөлдөх болно. Таны голын аль эрэгт төрсөн, аль аймаг сум, ямар яс үндэстэй байх нь гол асуудал биш. Та аль хэр мэдлэг чадвартай, түүнийгээ яаж, ямар хэлээр илэрхийлж чадаж байгаа нь гол асуудал юм.

Оюутан байх үедээ хүн насан туршдаа сурч боловсрох чадвараа бүрдүүлдэг. Сахилга бат, төвлөрөх, бусдыг сонсох чадвартай болох ёстой. Та нар харилцаа холбооны цоо шинэ технологи хөгжсөн үед амьдарч байна. Түүнийг хэрхэн ашиглан хөдөлмөрийн бүтээмжээ хэд дахин өсгөж чадаж байна вэ гэдэгт гол асуудал байгаа юм.

Та нар дараачийн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд болно гэхээсээ илүүгээр дараачийн Билл Гэйтс, Марк Цукерберг болохыг мөрөөдөөсэй гэж би хүсэж байна. Та өөрөө тэр хүсээд байгаа өөрчлөлтөө хийх хэрэгтэй.

Оюутан залуустаа сурлагын өндөр амжилт хүсье!

ОУОХ-нд МОХ-г төлөөлөн сууж байсан Д.Жаргалсайханы Монголын оюутны холбооны 70 жилийн ойн хурал дээр хэлсэн үг.

2013.11.16 Улаанбаатар хот

Don't forget Doglish language!

 

"Хэл соёл" хошин шог

Хэлээрээ оролдвол...

эх сурвалж: www.news.mn

Хэл зүйн хэдэн өвгөн профессорууд Монгол хэлний зөв бичгийн дүрмийг шинэчлэхээр болжээ. Шинэ дүрмийн дагуу “ь,ъ,щ,й” үсгийн хэрэглээг хязгаарлаж, хаврын урь орлоо гэхийг хаварын ури орлоо гэж бичих юм даг уу даа. Ингээд цагаан толгойн  35 үсэг 31 болж байгаа юм уу гэтэл үгүй бололтой. МУИС-ийн доктор, профессор, гавьяат багш Ж.Баянсан “Цагаан толгойн 35 үсэгт ь,ъ,щ,й байна. Хэрэглээг нь зөвхөн монгол үгэнд хязгаарлаж өгсөн. Гадаад үгэндээ хэрэглэх нь хэвээрээ” гэсэн байх юм.  Бичиг үсэг дөнгөж сурч байгаа хүүхэд битгий хэл бид хүртэл энэ дүрмээр бичих юм бол толгой эргэх шинжтэй. Би лав Ж.Баянсан багшийн хэлснээр Горький гэхийг хэвээр нь, харин шинэ дүрмээр морь-мори, хань-хани, хонь-хони нүүдэлиин, зөөвриин, ээжиин, эцэгиин гээд бичнэ гэвэл хольж, хутгаад хооронд нь будилаад холион бантан болгох дэг. “Бид шинэ дүрэм зохиогоогүй, Ц.Дамдинсүрэн гуайн дүрмийг сайжруулж, гаж зүйлийг хялбаршуулсан” хэмээн Ж.Баянсан профессор ярьсан байна лээ.  Одоо тэгээд хань минь гэхийг хани мини гэх болж байна уу.  Мори уная, модноос уная- Яг адилхан бичигдэхээр болж байгаа биз. Ийм ажил сэтгэж суудаг эрдэмтэд маань завтай л байгаа  шинжтэй. 

Монгол хэлний зөв бичих дүрэм байсхийгээд л өөрчлөгддөг, шавьж-шавж, эрвээхэй- эрвээхий гэж бичихийг Хэл зохиолын хүрээлэнгийн хэдэн эрдэмтэд шийддэг, тэрнийгээ Монголын хоёр сая 700 мянган иргэнд тулган шаарддаг нь  лав таалагдахгүй байна. Хоёр жилийн өмнө гэхэд  гарьд-гарди, айхтар-айхавтар, хошуу-хушуу, хиншүү-хэншүү, цэнэ-цэн, цээжийг чээж, чармай-чармаа, эрхи-эрих гэхчилэнгээр бичихээр болж байсан.

Эх хэл гэдэг улс орны тусгаар тогтнолын нэг баталгаа, тиймээс олон жилийн  туршид хэрэглэж ирсэн Монгол хэлний зөв бичгийн дүрмийг  өөрчлөх  шаардлагатай гэж  үзэж буй бол үүнийг  олон нийтийн санал асуулга дээр үндэслэн шийдвэрлэх ёстой байх.  Өөрөөр хэлбэл, өвгөн профессоруудын гаргаж байгаа үндэслэл, санааг хүлээн зөвшөөрөх  хүн ч бий, хүлээн зөвшөөрөхгүй хүмүүс цөөнгүй байгаа. Юуны төлөө бүгдээрээр хэлэлцвэл буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй гэж үг байдаг билээ.         

Дугаарын хязгаарлалтыг цуцлах уу үгүй юу гэдэг асуудлаар хотын захиргаа иргэдийнхээ санал бодлыг сонсч болоод байхад эх хэл, улс орны тусгаар тогтнолтой холбоотой том асуудлыг  хэдхэн хүний үзэл бодол, үнэлэмжээр шийднэ гээд тоомжиргүй орхиж болохгүй байх.  Тиймээс Монгол хэлний зөв бичгийн  дүрмийг өөрчлөх  эсэх талаар  салбарын яам нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан олон нийтээс санал асуулга авах хэрэгтэй байна.  Шинэ дүрэм иргэдэд таалагдаж байгаа бол  маргаангүйгээр хэрэгжүүлэх нь зүйн хэрэг.  Хэрэвзээ олонх энэ асуудлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй аваас эх хэлээрээ дураараа оролддог явдлаа зогсоох ёстой болж таарах нь ээ, профессорууд аа.  Нэг цэг алдсанаас бол цаазлагдах ёсгүй хүн нь цаазлагдаж, цаазаар авахуулах ёстой хүн амь гарч байсан гунигт  түүх байдаг. 

Монгол хэлний зөв бичгийн  дүрэмд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд ном, сурах бичгээс эхлээд албан газруудын хаяг, иргэний үнэмлэхийг өөрчлөх их том ажлууд ундарна. Улс орны  эдийн засгийн хувьд ч багагүй ачаалал авчрахыг үгүйсгэхгүй. Иргэний үнэмлэх, албан газрыг хаяг, адаглаад л энэ олон жилийн турш ашиглаж ирсэн сурах бичгийг өөрчлөхийн тулд чамгүй хөрөнгө  улаас зарцуулах шаардлагатай болох нь дамжиггүй.  Цаашлаад  өнгөрсөн хугацаанд гаргасан ном, зохиолуудыг  өөрчлөхгүй бол өнөөгийн хүүхдүүдийг гайхширалд оруулахад хүргэх байх.  Том, том зохиолчдын бичсэн ном зохиол нь бөөн алдаа байвал яах уу. Багш самбар дээр хаварын ури гэж бичээд байдаг, гэтэл ном зохиол дээр хаврын урь гэж бичсэн байхыг харсан хүүхэд хэн нь худлаа, хэн нь үнэн бичээд байгаад эргэлзэхэд хүрнэ шүү дээ. Тэгээд ч хэний хүсэл зорилгоор, юуны дуудлагаар эх хэлээрээ оролдож элдэвлээд байгаагаа хэл шинжлэлийнхэн тайлбарлах хэрэгтэй байх. Учир нь  шинэ дүрмээр нь бичихгүй бол  хариуцлага тооцно гэж сүрдүүлсэн байна лээ. Шинэ дүрмэнд дасахын тулд иргэн бүр монгол хэлний шинэ гарч буй толь ашиглаж хэвших хэрэгтэй гэдгийг эрдэмтэд зөвлөж байна. Монгол хүн бүр энэ толийг худалдаж авна гэвэл цөм ашиг хийх гоё бизнесийн үнэр л үнэртээд байх юм.

Шинэ дүрмийн дагуу   Жамъян гэдэг хүн нэрээ Жамаяан эсвэл Жамияан болгож өөрчлөхгүй бол аль гаригаас андуурч ирсэн нөхөр вэ хэмээн адлагдах байлгүй. Монголчуудын дунд ь,ъ орсон нэртэй хүн олон. Дарь, Сумъяа, Сахъяа гээд л.Тэд эх хэлний зөв бичгийн дүрэм хэрэгжиж эхлэхээс өмнө эртхэн лам бараадаж нэрээ солихгүй бол дүрэм зөрчсөн гэдэг үндэслэлээр хариуцлага хүлээж магадгүй шинжтэй.
  Эхнэрээрээ оролдвол салахын цондон, эдээрээ оролдвол эвдэхийн цондон гэдэг. Эх хэлээрээ оролдвол харин юуны цондон болохыг зөв бичгийн дүрэмд өөрчлөлт оруулж байгаа  хэдэн өвгөн багшаас асуумаар байх юм. Хийх ажил олдохгүй байгаа юм болов уу эсвэл хэлээрээ их оролдож хэлгий болохыг ёрлоод байна уу бүү мэд. Засгийн газрын тогтоолоор хийж байгаа гэх хэл бичгийн дүрмийн өөрчлөлт хэрэгжих аваас Засгийн газрын сайдууд дотор зөв бичдэг хүн олдохгүй байлгүй. Шинэ дүрмээр битгий хэл хуучин дүрмээрээ хүртэл алдаатай бичдэг нөхдүүд төрийн албанд цөөнгүй шүү дээ. 

Оюутанд сурлагын амжилтыг харгалзан тэтгэлэг олгохоор болов

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн үдээс хойшх хуралдаанаар Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийв.

1

“Боловсролын тухай хуульд заасны дагуу, аттестатчилагдсан, сүүлийн жилийн төгсөгчдийн тодорхой хувь нь мэргэжлээрээ ажлын байраар хангагдсан дээд боловсролын сургалтын байгууллагад, энэ хуулийн 7.1.1-д заасан шаардлагыг ханган өдрийн ангид суралцаж байгаа суралцагчдын сургалтын амжилтыг нь харгалзан суралцах хугацаанд нь 2014-2015 оны хичээлийн жилээс эхлэн 10 сарын турш, сар бүр үндэсний тэтгэлгийг олгоно. Үндэсний тэтгэлгийг олгох сургалтын байгууллага болон суралцагчид тавигдах шаардлага, хичээлийн нэг жил, сард олгох хэмжээ, хугацааг энэ хуульд нийцүүлэн Засгийн газар тогтооно” гэсэн саналыг  гишүүдийн олонх дэмжлээ. Чуулганы хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэнээр уг хуулийн төслийг баталлаа.

1

Орчуулгын клубээс 2013-2014 оны хичээлийн жилд зохион байгуулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг танилцуулж байна

№	Үйл ажиллагаа	Хугацаа
1	www.translationclub.blogspot.com –ийг ажиллуулах	2013-2014 оны хичээлийн жил
2	Олон улсад хэвлэгддэг мэргэжлийн сэтгүүл захиалах	2013 оны 10-11 сар
3	Олон улсын мэргэжлийн байгууллагад гишүүнээр элсэх	2013 оны 11 сар
4	Шүлгийн орчуулгын уралдаан	2013 оны 11-12 сар
5	Орчуулгын клубын гишүүн оюутнуудтай  уулзалт хийх	Сар бүр
6	Орчуулгын клубын ажиллах журам, дотоод дүрэм, логог боловсруулан батлах	2013 оны 11 сар,
7	Шүлгийн орчуулгын уралдаанд шалгарсан  бүтээлүүдийг “Хүмүүн Ухаан” сонинд хэвлүүлэх	2013 оны 12 сар 2014 оны  5 сар
8	Сонгодог өгүүллэгийн орчуулгын уралдаан	2014 оны 2-3 сар
9	Нэрт орчуулагчдын орчуулгын бүтээлүүдэд анализ хийх	2013-2014 оны хичээлийн жил
10	Нэрт орчуулагчтай хийх уулзалт	2013 оны 11-р сар, 2014 оны 4-р сар
11	Орчуулгын клубын оюутнуудыг хэвлэлийн газартай холбож ажиллах, оюутнуудын орчуулгын бүтээлийг олон нийтийн хүртээл болгож хэвлэлд нийтлүүлэх	2013-2014 оны хичээлийн жил
12	ХИС-ийн хэмжээнд оюутнуудын орчуулгын бүтээлийн эмхтгэл гаргах	2014 оны 3 сар
13	Клубын оюутнуудад сургалт явуулах	Сар бүр
14	Клубын гишүүн оюутнуудыг бэлтгэж ХИС-ийн болон бусад эрдэм шинжилгээний бага хуралд илтгэл хэлэлцүүлэх	2013-2014 оны хичээлийн жил

Хэл судлалд математик аргыг хэрэглэх нь

Орчин үед хүний сэтгэн бодох үйл ажиллагааг загварчлан хиймэл оюун, технологи бүтээх, тархиний гэмтэл согогийг оношлох, мэдээлэл боловсруулах, хүний бичиг, дуу авиаг таньж тодорхойлох зэрэг практикийн бодит шаардлага улам бүр өсч байна. Энэхүү чиглэлийн судалгааг хийхэд нэг чухал суурь нь хэлшинжлэл буюу хүний хэлний сэтгэлгээг судлах явдал юм.

Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад хэлний сэтгэлгээг нейрокогнитив болон сэтгэл судлалын зааг дээр судлан тархинд болж байгаа далд үйл явцыг хэлний үзэгдэлд тулгуурлан загварчлах болон лабораторийн туршилт ажлуудыг хийж байна.

Хэлний сэтгэлгээ олон талт үзэгдэл болох учир түүнийг судлах нь хэлшинжлэл гэх мэтээр нэг шинжлэх ухааны хүрээнд хийгдэх ажил биш юм. Монголын эрдэмтэд сэтгэл судлал, нейро хэлшинжлэлийн шинэлэг ололт, туршилтын үр дүнг ашиглан хэлний сэтгэлгээг судлах ажлыг хийж зарим үр дүнг гадаадын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлүүдэд хэвлүүлэн, олон улсын хуралд хэлэлцүүлж байна.

Монголд хэл судлалын шинэ хандлагыг хөгжүүлэх бодит шаардлагыг мэдэрч энэ чиглэлд залуу эрдэмтэн, судлаачдын хүч анхаарлыг хандуулан олон орны эрдэмтэдтэй эн зэрэгцэн ажиллах нь цаг үеийн шаардлага болж  байна.

1.  Канторын ба Гильбертийн онол хэлшинжлэлд

Хэлний үг, өгүүлбэр, бичвэр (дискурс) нь хүний бодол санааг тээгч өндөр эрэмбийн бүтцүүд юм. Хүний сэтгэлгээний ментал орон зайг тодорхойлох, хэлний сэтгэлгээний анхдагч эгэл бүтцүүд болон үүсмэл, нийлмэл бүтцүүдийг судлахад Канторын континумын таамаглал болон континум чадамжийн онол арга зүйн чухал ач холбогдолтой байна. Хүний ментал төлөв байдлыгn - хэмжээст  огторгуй гэж үзвэл эдгээр олонлогийнхэмжээ, багтаамж нь мөн хязгааргүй болно. Харин эдгээр ментал концепт, бодол санааг (пропозиц) илэрхийлэх үгс, дүрмүүд нь хязгаарлагдмал олонлогийг бүрдүүлнэ (Cohen P.J. (1966) Set theory and continuum hypothesis).

Тоолж баршгүй ментал төлөв, концепц, пропозицуудыг тодорхой үгс, дүрэм, хувиргалын хүрээнд илэрхийлэх феномен нь хүний хэлний сэтгэлгээний давтагдашгүй мөн чанар юм.

Ч. Хомский гэж их эрдэмтэн универсал хэлзүй, генератив хэлшинжлэлийн онолыг боловсруулахдаа тухайн үедээхэлшинжлэлийг хөгжүүлэхээсээ илүүтэй Тюрингийн машин, кибернетиктэй холбох гэсэн гол зорилготой байсан нь ч учиртай юм.

Хүний хэлний сэтгэлгээг судлах бас нэгэн суурь бол их математикч Гилбертийн огторгуй юм. Энэхүү онол нь хүний хэлний сэтгэлгээний орон зайг (сэтгэлгээний топологи орон зай ч гэж болох) тензорын (векторын) хоёр болон гурван хэмжүүрээс n - хэмжүүрт огторгуйд өргөжүүлэн судлах боломжийг бүрдүүлж байгаа болно. Нейрокогнитив хэлшинжлэлд Гилбертийн огторгуйг суурь болгон хэлний сэтгэлгээг тензор (векторын) аргаар загварчлах нь ихээхэн ирээдүйтэй чиглэл болж байна.

Канторын континум, Гилбертийн огторгуй нь орчин үеийн нейро хэлшинжлэл, сэтгэл судлалын ололтыг хэрэглэж хэл судлалын шинэлэг хандлагыг хөгжүүлэхэд онол, аргазүйн суурьболж байна.

2. Нейрокогнитив хэлшинжлэлд векторын (тензорын) арга холбогдох нь

Гилбертийн огторгуйд хүний ментал (семантик) үгийн сан, ментал бүтцүүдийг шинжлэх талаар АНУ, ОХУ, Япон болон Европын орнуудын эрдэмтэд ихээхэн судалгаа хийж байна. Эрдэмтэд хүний ментал үгийн санг (бүтэц, зохион байгуулалтыг) Эвклидийн геометрийн хүрээнд тодорхойлсон байдаг. Эдгээр судлаачдын үр дүнгээс сэдэл авч бид Монгол хэлний материал дээр анализ хийсэн.

2.1 Хүний семантик үгийн сангийн бүтэц, үгс, тэдгээрийн цаадах утга, ойлголтууд семантик ойд хэрхэн эрэмбэлэгдэн хадгалагдаж байдгийг векторын үржвэрийн аргаар (дот) тодорхойлж үр дүнгээс нь олон улсын хуралд илтгэсэн билээ (Cognitive science conference. Sapporo. 2012).

Туршилтын явцад үгсийн хоорондын семантик зайг тодорхойлсныг дараах схемүүдээр харуулъя.

Хэлний үгс тархинд, семантик ойд эрэмбэлэгдэн хадгалагддаг зүй тогтлыг векторын загвараар тодорхойлох энэ аргыг афазийн үед хэл ярианы чадвар алдагдах нөхцөлд дамжуулан тархиний гэмтлийг оношлоход ч хэрэглэж болно.

Цаашид, Минковски, Хауздорфийн метрик огторгуйн хүрээнд семантик үгийн сангийн бүтцийг тодорхойлох нь илүү үр дүнтэй санагдаж байна. ОХУ -ын нейро мэс заслын хүрээлэнд хийсэн туршилт, Америк, ХБНГУ-ын эрдэмтдийн судалгаа нь бидний энэ бодолд нэгэн тулгуур болж байгаа юм. (Ana Sofia Morais. Henri Olsson. Coel J.Schooler.Mapping the structure of semantic memory. Max Planck Institute for human development.CS 37/.2013).

Хүний хэлээр хийсвэрлэн бодох сэтгэлгээний механизм, хэлний сэтгэлгээнд хүний бодол санаа нийлэгжих, эсвэл задран хувирах, хэлний сэтгэлгээний эгэл бүтцүүдээс (примитив) өндөр эрэмбийн бүтцүүд үүсэх байдлыг векторын аргаар загварчлах нь үр дүнтэй байна. Энэ талаар судалгааныхаа зарим үр дүнг хэвлүүлсэнөгүүлэлд гадаадын эрдэмтдээс ирүүлсэн саналыг үзэхэд бид зөв зам дээр буй гэж бодогдохоор байна.

Векторын арга нь хүний хэлний сэтгэлгээний ментал орон зайд бүтээврүүд нэгдэн үг үүсгэх, үгс нэгдэн өгүүлбэр үүсгэх механизмыг тодорхойлоход хэлшинжлэлийн уламжлалт аргаас давуутай болох нь судалгаанаас тодорхой байна.

Энэ санааг хялбарчлан жишээгээр харуулвал:
"Би бэлэг аваад гайхсан."

Туршилтаас үзэхэд векторын үржвэр (дот) нь тэрхүү өгүүлбэрийг бүтээгч үгсийн холбогдол, когези, төсөөт чанарыг тодорхойлоход зохимжтой юм.

Дээрх векторын үржвэрийн зэрэгцээ хүний үгсийг холбохбайдлыг (ном авах, сонин ном, их хүч гэх мэт) резултант вектороор илэрхийлэх нь үгсийн цаадах утга, ойлголтыг, хэлний эгэл нэгжээс нийлмэл бүтцүүд үүсгэх механизмыг тодорхойлоход шинэлэг гарц руу биднийг хөтлөхөөр харагдаж байна.
Юм үзэгдэл, үйл явдлыг шинж байдлаар нь тодотгоход үгсийг эрэмбэлэн холбож илэрхийлэх байдлыг өгүүлбэрийн түвшинд судлах нь үгс, тэдгээрийн цаадах ойлголтыг холбох сэтгэлгээний аргыг харуулна. Энэ байдлыг резултант вектор, скалярын үржвэрээр загварчлах нь хүний ментал маппингийн механизмыг судлахад үр дүнгээ өгөхөөр байна.  

Тухайлбал, ямар хэлэнд ямар дарааллыг баримтлаж байгааг харьцуулахад сонин дүр зураг харагдана.

Өнгө - хэлбэр - хэмжээ → нэр Намхан шар дүнзэн байшин.

Хэлбэр - өнгө - хэмжээ → нэр  New fast road.

Хэмжээ - хэлбэр - өнгө → нэр гэх мэт.New wooden table. Тэрчлэн үйл явдлын дарааллыг илэрхийлэх, үйл явдлыг орон зайд нь эрэмбэлэх арга хэлбэр нь сэтгэлгээний маппингийн өвөрмөц тал болно. Нэг ижил юм үзэгдэл, байдлыг өөр өөрөөр илэрхийлдэг хэлний сэтгэлгээний онцлог нь сэтгэхүйн хүртэн мэдрэхүйн гранулизаци (perceptual granularity) -тай холбоотой. Энэхүү перцептуал тусгалын чадавхи нь хэлний сэтгэлгээний онцлогийг илэрхийлэх нэг хүчин зүйл болох бөгөөд векторын аргаар тайлбарлах нь илүү үр дүнтэй байна.
Энэ нь обьектыг мэдэрч илэрхийлэх координатын (цаг хугацаа, орон зайн) байдал хүний эмбеддинг болон символын сэтгэлгээний онцлогийг илэрхийлнэ гэсэн сонирхолтой дүгнэлтэнд хүргэж байгаа юм.

Өгүүлбэрийн хувиргал (утгын болон бүтцийн гэх мэт) нь бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн холбогдлын (когези) хүч, хэмжээ, чиглэлээс хамаардаг. Өгүүлбэрийн хувиргал бүрэн,эсвэл хэсэгчилсэн, эерэгээс сөрөг рүү, энгийнээс нийлмэл, нийлмэлээс энгийн гэх мэт олон хувилбар хийгдэж болно. Энэ нөхцөлд хувиргалуудын эйген орон үүсэх бөгөөд эйген векторын анализ хийхэд сонирхолтой үр дүн гарахаар байгаа юм.

Эго төвт болон ретино төвт мэдрэхүй, хөдөлгөөний арга хэлбэр, хурд чиглэл, обьектын шинж байдлыг илэрхийлэх зэрэг нь өгүүлбэр бүтээх сэтгэлгээний механизмыг векторын аргаар тодорхойлох боломжийг бий болгож байна. Ялангуяа актив - пассив хэллэг, хэлний нийлмэл бүтцүүд нь хэлний сэтгэлгээний маппингийг загварчлах чухал хэрэглэгдэхүүн болно.

Хүмүүс юм үзэгдлийг хэлээр эрэмбэлэн илэрхийлэх буюу маппинг хийх сэтгэлгээний механизмыг векторын ковариант, контровариантын ойлголтыг ашиглан тодорхойлох бүрэн боломжтой юм. Бидний судалгаанаас үзэхэд төрөл хэлний хүрээнд ковариант, төрөл бус хэлний хүрээнд  контровариант нь хэлний цөм бүтцийг төлөөлж, ковариант - контровариантын хүрээнд хэлний хувиргалын дүрэм болон хувиргалуудыг тодорхойлох боломж байна.

Хэлний өгүүлбэрүүд, тэдгээрийн олон хувилбарууд, хэлний утгын хувиргалуудыг векторын үржвэр(дот) болон холимог үржвэр (кросс) -ийн аргаар тодорхойлох нь дэлхийн хэлшинжлэлд онцгой байр эзэлдэг универсал хэлзүйн онолыг өргөтгөх нэгэн сонирхолтой гарц болно гэж найдаж байна.

2.2   Хэлшинжлэлд өнөөг хүртэл шийдэгдээгүй асуудлын нэг нь өгүүлбэр дэх үгсийн дараалалтай холбоотой байдаг. Энэ талаар их эрдэмтэд хэлний харьцангуй чанарын тухай таамаглалыг ч дэвшүүлсэн байдаг.

Бидний судалгаанаас үзэхэд, тухайлбал төрөл бус хэлнүүдийн хэв шинжийн онцлогийг тодорхойлох өгүүлбэрийн бүрэлдэхүүн үгсийн дараалал нь тухайн хэлээр харилцагч хүний сэтгэлгээний онцлогийг тусгадаг учрыг векторын аргаар илэрхийлж болно. (The International Forum in Cognitive Modeling - IFCM2013 Milano, Italy)

Векторын коммутатив, ассоциатив, дистрибутив чанар болон инверс нь хэлний өгүүлбэр зүйн бүтцүүдийн олон хэв шинж, хувиргалуудыг тодорхойлох, энэ үндсэн дээр хүн үгээс өгүүлбэр бүтээх механизмыг судлахад арга зүйн ач холбогдолтой болж байна.

Англи, Орос зэрэг хэлэнд SVO (субьект буюу үйлийн эзэн, үйлдэл, обьект), Монгол хэлэнд SOV дараалал байдаг учрыг векторын аргаар, коммутатив болон ассоциатив шинжээр тодорхойлох нь хэлшинжлэлийн аргаар тайлбарлах боломжгүй иймэрхүү үзэгдлийг судлахад шинэ гарцыг бий болгоно. Энэхүү үзэгдлийг тайлбарлахад Якобын тэнцэтгэлийн зэрэгцээ Ли алгебрийн талаас тайлбарлах хэрэг ч гарахаар байна.

 Энэ чиглэлээр судалгааг үргэлжлүүлэх нь хэл шинжээчдийн тодорхойлж чадахгүй байгаа проблемыг (SOV - SVO)шийдвэрлэхэд, улмаар өнгөрсөн зуунд Сепир-Уорфын дэвшүүлсэн хэлний харьцангуй чанарын тухай алдарт таамаглалыг тайлахад ч Монголын хэл судлаачдын хувь нэмэр болох биз ээ.

3.    Дискурс ба шугаман бус сэтгэлгээ

Хэлний сэтгэлгээний өндөр эрэмбийн бүтээгдэхүүн бол дискурс юм. Дискурс нь мэдлэг, мэдээллийг багцлан илэрхийлэх хүний сэтгэлгээний чадавхи, ялангуяа концептуаль сэтгэлгээг судлах нэн чухал талбар болж байна.

Бид энгийн дискурсын семантик утгыг векторын аргаар загварчлах оролдлогыг хийсэн.

Гадаадын эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд мэдээллийг эрэмбэлэн кластеринг хийх, синтез хийх чадвар, юм үзэгдлийн цаг хугацаа, орон зайн учир шалтгааны холбогдлыгдискурсийн судалгаанд Гилбертийн огторгуйнхүрээнд тайлбарлах илүү үр дүнтэй байна. Дискурс (текстийн)утгын орон зайг загварчлах суурь болгож, улмаар бичвэрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн утгын холбогдлыг,Эвклидийн болон Минковскийн метрик огторгуйг тодорхойлох оролдлогыг хийж байна. Хауздорф болон Кордалын метрик орны санааг ашиглан дискурсын семантик бүтцийг тодорхойлох нь ихээхэн сонирхол татаж байна.Энэ нь текстийн мэдээллийн боловсруулалт хийх, ангилал хийх програм боловсруулахад ач холбогдолтой байна. Цаашилбал бичвэрийн зэрэгцээ хөгжмийн зохиол, уран зургийн агуулга, утгын төсөөтэй болон онцлог байдал, хүн тэдгээрийг мэдрэн ойлгох үйл явцыг судалж хүний сэтгэлгээний нийтлэг зүй тогтлыг илэрхийлэх боломжийг математикийн аргууд бидэнд нээж өгч байна.

Энэ бол хүний тархиний мэдээлэл боловсруулах үйл ажиллагааг загварчлах чухал чиглэлийг хөгжүүлэхэд Монголын эрдэмтэд ч хамтран зүтгэх шинэ талбар болно.

Хүний сэтгэлгээг загварчлах тэргүүлэх чиглэлээр ажиллаж байгаа гадаадын эрдэмтэд хэлний шугаман бус сэтгэлгээг онцгой анхааран судалж байна. АНУ болон бусад орны хүчтэй их сургуулиудийнтархи судлалынлабораториудад ийм чиглэлийн туршилтууд хийж байна.

Хэлний шугаман бус сэтгэлгээ нь хэлний өвөрмөц бүтэц, үзэгдлийг бий болгодог. Тухайлбал, шугаман бус сэтгэлгээний илэрхийлэл болох метафор хэлний онцлог, тухайн хэлээр харилцагч хүмүүсийн сэтгэлгээг судлахад чухал обьект болдог. Метафор сэтгэлгээг тензорын хувиргалын аргаар судлахад зарчмын шинэ үр дүнд хүрэх боломж байна. 

Хүний хүртэх мэдрэхүйн модаль чанар, орон зайн сэтгэлгээ, түүний ассоциатив механизмын бүтээл болсон метафорыг судлахад бусад шинжлэх ухаанд өргөн хэрэглэгддэг Лоренцийн трансформацийн адил хүчтэй арга, санааг ашиглах нь хэлшинжлэлд шинэ гарцыг бий болгох гэсэн төсөөлөл бодит биелэлээ олох биз ээ.

Энэ мэтийн ихээхэн ирээдүйтэй судалгааны шинэлэг чиглэлүүдэд манай залуу эрдэмтэд хүч хавсран зүтгэх нь Монголын шинжлэх ухаанд нэгэн хүчтэй түрлэг болно гэж итгэж энэхүү өгүүллийг бичлээ.

Өгүүлэл нь нийтэд зориулагдсан учир зарим судалгааны үр дүн, дэвшүүлэх санаагаа энгийнээр илэрхийлсэн нь энэ болно.

Б.Чулуундорж (Хүмүүнлэгийн Ухааны Их Сургууль)

Аль ч хэлэнд орчуулагдашгүй адармаатай 20 үг

Эх сурвалж: http://bumbuulei42.blogspot.com/2011/08/20.html

 

            Эрдэмтэн Ш.Баатарын хэлснээр монгол хэл найман түмэн үгтэй. Тэр дунд орчуулахад түвэгтэй, эсвэл нэг хоёр үгээр орчуулах аргагүй нутгийн онцлог үг олон. Жишээлбэл, аргалыг харийн ямар ч хэлэнд “үхрийн хатсан баас” гэж буулгаж болох ч монголоос өөр хэлээр ярьж, сэтгэдэг хүнд төдийлөн ойлгогдохгүй болов уу. 

            Яг үүнтэй ижил орчуулахад бэрхшээлтэй, тухайн үндэстэн, газар нутгийн онцлогийг тусгасан, орчуулагдашгүй үг аль ч хэлэнд бий. Гол нь тийм үгсийг тухайн улс үндэстний сэтгэхүйгээр шууд хүлээн авч ойлгох нь гадаад хэл суралцагчдад ихээхэн чухал юм. Ингээд орчуулах аргагүй 20 үгийг жишээ болгон толилуулъя.

Тоска (Орос хэл): Владимир Набоков энэ үгийг хамгийн оновчтой тайлбарласан байдаг. Тэрбээр “Англи хэлний ямар ч үг “тоска”-гийн ганц ч үсгийг илэрхийлж чадахгүй. Энэ үг хамгийн гүн гүнзгий, хамгийн их зовлон шаналалтай үед ямар нэгэн шалтгаангүйгээр сүнслэг чанар тань маш ихээр тарчилж зовохыг хэлнэ. Юунд ч тэмүүлэхгүй атлаа байж ядмаар байхыг мөн илтгэнэ. Заримдаа энэ нь ямар нэгэн зүйлийг ихээр шунаж хүсэх эсвэл санагалзал, бүтэлгүй хайраас төрөх мэдрэмж юм” хэмээн бичжээ.

Mamihlapinatapei-Мамихлапинатапэй (Яаган-Өмнөд Америкийн Галт арлынхны уугуул хэл): Хоёр ба түүнээс олон хүн үггүйгээр, харцаараа ойлголцон ямар нэгэн зүйл хийхийг маш ихээр хүсэх авч хэн, хэн нь эхэлж чадахгүй байх. 

Jayus-Жаюу (Индонез хэл): Хэн ч инээхээргүй онигоо, хошигнол ярьдаг нэгнийг огтоос шогийн мэдрэмжгүй хэмээн элэглэн шоолох.

Iktsuarpok-Икцуарпок (Инүит хэл): Гадагш гарч, хэн нэгэн ирж байгаа эсэхийг харах.

Litost-Литост (Чех хэл): “Тэвчихийн аргагүй хөнгөмсөг оршихуй” романы зохиолч Милан Кундера нэгэнтээ “Энэ үгийн утгыг тунгааж, бусад хэлнээс ижил төстэй үг олох гэж хэчнээн хичээсэн ч тусыг эс олов. Энэ үггүйгээр хүний сэтгэлийг яаж ойлгохоо би төсөөлж чаддаггүй” гэж хэлсэн удаатай. Энэ үг удаан гуниж, цөхрөнгөө барснаас болж цухалдал, шаналалтай байхыг илэрхийлдэг.

教育ママ Kyoikumama-Кёоикүмама (Япон эх): Хүүхдээ мэдлэг боловсролтой болгохын тулд шахаж шаардан, хичээл их хийлгүүлдэг эх.

Tartle-Тартл (Шотланд хэл): Дөнгөж танилцсан хүнийхээ нэрийг мартчихаад, санах гэж хичээж ядах.

Ilunga-Илунга (Баруун өмнөд Конгын банту хэл): Дэлхийн хамгийн орчуулах боломжгүй үг хэмээн хэл шинжээчдий дунд танигдсан энэ үг хамгийн чадварлаг мэргэжлийн орчуулагчдад ч хэцүү санагддаг. Энэ үг “Гомдож шаналсан өөрийг нь гомдоосон хүнийг эхний удаад уучилж, өршөөн сэтгэлээ тайвшруулан бүхнийг мартах хоёр дахь удаад зовж шаналан бас л тэвчин өнгөрүүлнэ. Харин гурав дахь удаад хэзээ ч уучилж өршөөхгүйгээр үзэн ядах” гэсэн утга илэрхийлдэг гэнэ.

Prozvonit-Прозвонит (Чех хэл): Гар утасны хэрэглэгч нөгөө хэрэглэгч рүү залгах ч тасална. Улмаар нөгөө хэрэглэгч эргэн залгаж, эхний хүний мөнгийг хэмнэнэ. Энэ нь монгол хэлний “дохих” гэдэг үгтэй яг тохирч байна. Испаниар мөн “Dar un toque” гэдэг байна.

Cafuné-Кафунэ (Бразилын португал хэл): Хуруугаараа хэн нэгний үсийг оролдох.

Schadenfreude-Шоодэнфроидэ (Герман хэл): Хэн нэгний золгүй, бүтэлгүй үйлдлийг шоолон инээж баясах. Энэ үгийн утгыг “Америкийн хөгжилтэй видео” нэвтрүүлэг бүрнээ илэрхийлэх болов уу. 

Torschlusspanik-Торшлуспаник (Герман хэл): Үгчилбээс “хаалга хаагдах үеийн сандрал”. Харин ерөнхий утга нь “хугацаа өнгөрөх тутамд багасч буй боломжийг алдахаасаа айх”.  

侘寂 Wabi-Sabi-Ваби-Саби (Япон хэл): Бичгийн хэлэнд ихэвчлэн хэрэглэдэг. Кавабата, Кэнзабүро, Мишима нарын зохиолд энэ үгтэй олон тааралдах болов уу. Энэ үг “Эрээн бараан амьдралаас сайхныг нь олж харан муу муухайг тэвчин хүлцэж, үхэх төрөхийн ертөнцөд байгалийн хуулийг даган уналт, сэргэлтийн аль алийг хүлээн авах” гэсэн утгатай.

Dépaysement-Дөпэйзмон (Франц хэл): Харийн нутаг, танил биш газарт байгаа мэт санагдах.  

Tingo-Тинго (Пасха арлын рапануи хэл): Найзынхаа гэрээс ямар нэгэн зүйлийг маш ихээр хүсэн байж аваад, аажмаар бүгдийг нь. Монгол хэлний “гар бариад бугуй барих” гэсэн хэлцтэй төстэй.

Hyggelig-Хэгли (Дани хэл): Дулаан, тайван, нөхөрсөг байдал зэрэг олон утгатай. Гэвч эдгээрийг шууд илэрхийлэхгүй. Хэл шинжээчид энэ үгийг задгай галын дэргэд найзуудтайгаа суун, халуун дотно яриа өрнүүлэхэд мэдрэгддэг мэдрэмжийг илтгэнэ хэмээн тайлбарлажээ. 

L’appel du vide-Лапэл дү вид (Франц хэл): “Хоосны дуудлага” гэж үгчлэн орчуулагдах боловч энэ үг өндрөөс үсрэхийг уриалсан үг юм.

يقبرني Ya’aburnee-Якбүрни (Араб хэл): Үгчилбэл “Чи намайг оршуулах нь” гэсэн утгатай энэ үгийг араб хэлтнүүд хайртай хүндээ хэлдэг. Хэдийгээр хачирхалтай сонсогдовч энэ үг “хайртай хүнээсээ түрүүлж өөд болно, яагаад гэвэл тэр хүнгүйгээр би амьдарч чадахгүй” гэсэн утгатай.  

Duende-Дүэнди (Испани хэл): Энэ үг эхэндээ хүн төрөлхтнийг захирч, байгалиас айх сэтгэлийг хүмүүст өгдөг үлгэр домгийн сүнслэг бодьгалыг хэлдэг байсан бол аажимдаа утга нь өөрчлөгдөн “хүнийг хүчтэйгээр өдөөн сэргээдэг урлагийн ер бусын нууцлаг хүч”-ийг илэрхийлэх болжээ.

Saudade-Саудади (Португал хэл): Хамгийн уран тансаг утгатай, орчуулахад бэрх үгсийн нэг. Ганцаардан гуних, бүр халаглан гашуудахыг багтаасан сэтгэлийн бүх л хөндүүр мэдрэмжийг энэ үг бүхэлд нь илтгэдэг. Бүтэлгүй дурлал, шаналтлаа үгүйлсэн сэтгэл, хагацаж салсан дотно нэгний тухай өгүүлдэг португал ардын фаду хөгжмийн дууны шүлэг, торгон мэдрэмжийг мөн саудади гэнэ.