Шинэ оны мэнд хүргэе!

Bonne année!

Akemashite Omedetou Gozaimasu!

あけまして　おめでとう　ございま

Sehe Bokmanee Bateuseyo!

새해 복 많이 받으세요

A Happy new year!

С Новым годом!

Ein glückliches neues Jahr!

Xin nian yu kuai le!

新年快乐 

"Facebook"-ийн залуу инженер Э.Хонгор

Сан-Франциско дахь “Цахиурын хөндий”-д байршин мэдээллийн технологийн “тархи” нь болж байгаа олон компаниудын нэг болох Фейсбуук компанид 4 монгол залуус ажилладаг. Мэргэн өдгөө Европт ажиллаж байгаа бол Хонгор, Өлзийбаяр нар АНУ-н Калифорни муж дах төв оффист, Сайнбаяр New York-д тус тус  ажиллаж байна. Ажаад байхад “90-ээд оны” монгол залуус энэ салбрын орон зайд нилээд “хүч түрэн” орж байгаа мэт. Дэлхийн хэмжээнд хүчтэй хөгжиж, аажим аажмаар бизнесийн цахим орон зайг эзэлж байгаа мэдээллийн технологийн  мундаг салбруудад ажиллаж байгаа монгол залуустай уулзаж ярилцах, тэдний санаа бодол болон амьдралын замналыг нь бусдад хүргэх зорилготой байгаа болохоор энэ удаад Э.Хонгортой уулзаж ярилцсанаа та нарт хүргэж байна. Э.Хонгор ид залуу насандаа хэрнээ, Фейсбуук компанид орж ажиллаад жил гаруй хугацааг элээж байгаа аж. Бид хоёрын яриа бусад ярилцлагуудыг бодвол товч, тодорхой байлаа.

-Г.Галбадрах: Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулахгүй юу? Хаана төрсөн бэ?

-Э.Хонгор: 1992 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Аавыг минь  Энхболд гэдэг, цахилгааны инженер мэргэжилтэй. Ээжийг минь Оюунчимэг гэдэг модны инженер мэргэжилтэй. Аав минь хувиараа бизнес эрхэлж, ээж минь МҮХАҮТанхимд ажилладаг. Би дээрээ ахтай, доороо дүүтэй айлын дунд хүү.

-Г.Галбадрах: Харин сургуульд бол?

-Э.Хонгор: Баянзүрх дүүргийн 84-р сургуульд элсэж ороод 10-р анги төгстлөө суралцав. Дунд сургуульдаа тийм ч мундаг хүүхдүүдийн тоонд орохгүй дээ. Математик, физикийн хичээлдээ нилээд сонирхолтой байсан. Нийгмийн талын хичээлүүддээ тийм ч сайн биш байсан даа. Математик физикийн олимпиадуудад оролцож байсан ч улсын хэмжээнд тийм ч мундаг амжилт гаргаж байгаагүй. Харин сургууль болон дүүргийнхээ хэмжээнд бол дажгүй л оролцож байсан байх.

-Г.Галбадрах: Байгалын ухааны хичээлүүдэд сонирхолтой байсан тань одоогийн мэргэжлээ сонгоход нөлөөлсөн байж таарах нээ?

-Э.Хонгор:Намайг 10-р анги төгсдөг зун Мобиком корпораци “Мэдээллийн технологийн жишиг сургууль” байгуулах төслөө 24-р сургууль дээр хэрэгжүүлэх болсныг сонсоод тэнд элсэн орж суралцсан. Иж бүрэн компьютерийн лабораторитай мундаг сургууль байв. Би багаасаа математикийн хичээлд дуртай, олимпиадад оролцдог компьютерт нилээд сонирхолтой байсан болохоор энэ сургуульд суралцахаар шалгалт өгөөд тэнцсэн юм. Энэ сургуульд ороод анх удаа л жижиг программууд дээр ажиллаж, компьютерийн программын талаар анхны мэдэгдэхүүнтэй болж байгаа юм. Улмаар програмчлалд илүү татагдан нэг онлайн вэб сайт олоод түүнийг сонирхон бие дааж нилээд зүйл сурсан даа. Энэ сургуульд суралцаж байхдаа мэдээлэл зүйн олимпиадад оролцож улсын олимпиадад шалгарч оролцсон ч ямар нэг амжилт үзүүлээгүй.

-Г.Галбадрах:Дунд сургуулиа төгсөөд ямар сонголт хийв?

-Э.Хонгор: 2008 онд 11-р ангиа төгсөөд МУИС-ийн Математик Компъютерийн Сургуульд программ хангамжийн инженерийн ангид элсэж оров. МУИС-д орсон цагаасаа программчиллын олимпиадад нилээд оролцсон. МУИС дээр Багаболд гэж багш маань биднийг удирдан баг болж олон улсын чанартай тэмцээнүүдэд оролцохоор бэлтгэж эхэлсэн. Бид багаараа ч, хувиараа ч дотоод гадаадын олон ч уралдаан тэмцээнүүдэд оролцож байв. Онлайн тэмцээнүүд ч их болж байсан юм. МУИС-д суралцаж байх 4 жилийн хугацаандаа Улсын олимпиадаас 1 алт, 3 мөнгөн медаль авсан юм байна. Олон улсын хэмжээнд ACM-ICPC гэх нэр хүндтэй тэмцээн байдаг ба олон үе шаттай явагддаг. Эхлээд улсаасаа, дараа нь бүсийн хэмжээнд гэхчилэн шалгарч оролцоно. Бүсийн ангилалд Ази тивд гэхэд 20 орчим бүсийн тэмцээн \Япон, Солонгос, Хятад, Энэтхэг зэрэг орнуудад\ болдог. Дэлхийн хэмжээнд 50-60 орчим бүсэд хуваагддаг юм болов уу даа. Анх удаа 2009 онд Шанхайд болсон бүсийн тэмцээнээс багаараа хүрэл медаль авч байсан нь Монголчуудын анхны медаль байсан. Олон улсын тэмцээнд 3 удаа оролцсоноос 2 хүрэл, харин сүүлийн удаа 2011 онд нилээд амжилттай оролцож мөнгөн медаль авсан.

-Г.Галбадрах: Энэ бол муугүй амжилт байна шүү? Харин МУИС-аа төгсөөд?

-Э.Хонгор: 2012 онд МУИС-аа төгсөхөөсөө арай өмнө Мобиком корпорацид программ хангамжийн инженерээр ажил орлоо. Тэндээ хагас жил орчим ажиллаад л АНУ-д мастерт суралцахаар ирэв. Айяова мужид нэг их том биш сургууль л даа. Компьютерийн шинжлэх ухааны магистрын хөтөлбөр нь нэлээд өвөрмөц боломжтой байсан. Давуу тал нь болохоор сургуульдаа нэг жил суралцаад сүүлийн 2 жил нь компаниуд дээр дадлагын хэлбэрээр ажилладаг юм. 2012 оны 10 сард элсэж ороод 2013 оны 6 сард судлах хичээлээ дуусгасан. Суралцаж байхдаа онлайн тэмцээнүүдэд оролцож байв. Сургуулиа төгсөхөөсөө өмнө 2013 оны 2 сард Америкийн Коллежийн оюутнуудад зориулсан нээлттэй тэмцээнд оролцоод 5-р байр эзэллээ. Уг тэмцээнийг зохион байгуулсан HackerRank компани нь уг уралдаанд эхний 10 байр эзэлсэн оюутнуудыг “Цахиурын хөндий” д танилцах аялалд оролцуулахад тэр компаныг үүсгэн байгуулагч нь биднийг удирдан авч явж байсан юм. Тэр хүнтэй танилцаж ярилцах боломж олдсон ба, улмаар надад компанидаа ажиллахыг санал болголоо.

-Г.Галбадрах:Тэр компанидаа очиж ажилласан уу?

-Э.Хонгор: Тэгээд 2013 оны 6 сард хичээлээ дуусгангуутаа энэ компанид ирж ажилласан. Энэ компани нь Америкийн салбартаа 5 ажилтантай, Энэтхэгийн салбартаа 10 ажилтантай, дөнгөж эхлэх байсан start up компани байсан. Энэ компанид 2014 оны 12 сар хүртэл гэдэг чинь 1 жил хагас орчим хугацаанд ажиллаа. Энэ компанид ажиллаж байхдаа маш их зүйлийг сурсан даа. Цөөхөн ажилтантай компани болохоор маш олон төрлийн төслүүд дээр гардан ажилласан.

-Г.Галбадрах: Фейсбуукт хэзээ ирж ажилласан юм бэ?

-Э.Хонгор: 2014 оны 12 сард ажлаасаа гараад 2015 оны 1 сараас Фейсбуукт ажиллаж эхлэв. 2014 оны 10 сараас л “Start Up компанид ажиллаж үзлээ, одоо бол мэдээллийн технологийн том компанид ажиллаж үзэх хэрэгтэй байна” гэж бодож байлаа. Фейсбуук, Гүүгль, Палантир 3 компанийг сонгож ажлын ярилцлага өгөөд 3 уулангаас нь ажлын урилга авсан. Нэгэнт том компаныг сонгох хүсэлтэй байсан болохоор Гүүгль, Фейсбүүк хоёр дээр сонголт маань үлдсэн. Миний хувьд энэ сонголт нилээд хэцүү байсан л даа. Аль аль нь топ компани. Компаниудаа судалж, хүмүүстэй зөвлөлдөж, эцсийн эцэст компаны соёл ажиллах зарчмын хувьд Фейсбүүк илүү таалагдсан болохоор сонгосон юм.

-Г.Галбадрах: Фейсбуук компаны давуу тал нь юу байв, чиний сонголтоор?

-Э.Хонгор: Фейсбүүкт ажиллахаар шинээр ирж байгаа инженерүүд 8 долоо хоног сургалтад суудаг юм. Код бичихээс эхлүүлээд фейсбүүкт хэрхэн ажиллах талаар бидэнд зөвлөж сургана. Мөн энэ үедээ энд хичнээн багууд ажилладаг байна, тэр багууд дээр очиж танилцаад өөрийн сонирхол чадвараа илэрхийлж, өөрөө сонголт хийх боломжийг олгодог. Тэгэхээр хувь хүн өөрийн сонирхол хүсэлтээрээ ажлаа ч, багаа ч сонгож ажиллах боломжтой. Ихэнх компаниудын хувьд, анх ажилд орохдоо апплейкешн бөглөхдөө багаа сонгодог. Гэтэл хамтран ажиллах багаа тухайн хүн өөрөө судлах боломж хязгаарлагдмал учраас сэтгэл ханамж бага байх тохиолдол байдаг. Фейсбүүкийн хувьд бусад компаниудаас ялгарах онцлог нь энэ юм болов уу? гэж харж байна.

-Г.Галбадрах: Том төслүүд дээр багаар ажиллах нь хамгийн чухал байдаг байх? Яг л цагны механизм шиг.

-Э.Хонгор: Мэдээллийн технологийн компанид ажилд орох ярилцлагад ороход программчиллын асуудал шийдвэрлэх, багаар ажиллах чадварт илүү анхаардаг юм. Бодлого сайн бодно гэдэг чинь сайн ажиллах баталгаа бас биш юм. Багаар ажиллах чадвар чухал. Баг дээр өөрийн санаа бодлоо хэрхэн илэрхийлэх чадвар, бусадтай хэрхэн ойлголцож хамтран ажиллах чадвар зэргүүдээс гадна хувь хүний зан чанар их нөлөөлдөг юм. Аль нэгэн төсөл дээр асуудлыг хэсэгчилж хувааж аваад хийхдээ багаараа байнга уулзан мэдээлэл солилцон зөвлөлдөж байдаг юм. “Миний хийж байгаа ажил ийм түвшинд явж байна, чинийх яаж холбогдож яаж хийх хэрэгтэй вэ?” гэхчилэн байнга л санал солилцоно. Учир нь хүн бүрийн хийж байгаа ажлууд нөгөөгөөсөө заавал хамааралтай байдаг болохоор. Эцэст нь энэ бүхнийг нэгтгээд харахад нэг л том төсөл босч ирдэг юм. Ер нь ийм том төслүүдийг нэг хүн дангаараа хийнэ гэж байхгүй, тийм боломж ч байхгүй.

-Г.Галбадрах: Фейсбуук программыг хүн болгон л ашиглаж байна. Фейсбуукийн цаашдын хөгжлийн талаар ч сонирхож байгаа байх?

-Э.Хонгор: Фейсбүүк бол олон нийтэд зориулж сошиал медиа чиглэлээрээ хөгжиж байгаа. Фейсбүүк гарч ирээд хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг өөрчилсөн шүү дээ. Өмнө нь хамаатан садан, найз нөхөд, бусад хүмүүстэй тэр болгон харилцаж чаддаггүй байсан бол фейсбүүкийн ачаар тэдэнтэй өдөр тутам хамгийн ойр дотно харилцаж байна. Мөн адил сонирхолтой хүмүүс найз нөхөд болж санал бодол, сонирхолоо хуваалцаж байна. Хувь хүмүүсийн мэдээллийг нэг дороос үзэж танилцах боломжтой боллоо. Энэ бүхэн бол нилээд том өөрчлөлтүүд. Одоо бол фейсбүүк дэлхий дахины хэмжээнд интернетийн хүртээмж, хурдыг нэмэгдүүлэх боломжийн талаар нилээд ажиллаж байгаа. Том улс хотуудаас гадна алслагдсан жижиг суурин тосгод зэрэг газруудад интернетийг яаж хүртээмжтэй болгох вэ? гэдэг бол том асуудал. Энэ тал дээр Гүүгль болохоор хөөрдөг бөмбөлөг ашиглаж байхад, Фейсбүүк нисдэг дрон ашиглаж байна.

-Г.Галбадрах: Фейсбуук бол бидний амьдралын нэгэн хэв шинж болж орхиж. Хэрэглээний хувьд хүмүүс янз бүрийн хандлагатай байх шиг?

-Э.Хонгор: Фейсбуукийг янз янзаар ашиглан хэрэглэж байгаа тэрбум орчим хүн байгаа. Энэ дотор мэдээллийг үүсгэдэг хүмүүс байна, мэдээллүүдийг уншиж өөртөө ашигладаг хүмүүс байна, зарим нь хэрэгтэй хэрэггүй мэдээллүүд дунд маш их цагийг өнгөрөөдөг хүмүүс байна. Яаж ашиглах нь хувь хүмүүсийн л асуудал. Хэрвээ фейсбуукийг үр дүнтэй ашиглая гэвэл өөрийн сонирхол хүслээрээ сонголт хийх боломжууд байгаа. Энэ дотор чинь өчнөөн олон группууд байдаг. Ууланд аялах сонирхолтой бол тийм группууд байна, математик сонирхдог бол тийм групп бас байна. Тэгэхээр энэ дундаас өөртөө хэрэгтэй сонирхолтой мэдээлэл болон группуудээ сонгож, зөв ашиглах нь чухал байх. Түүнээс тэр олон хэрэгтэй хэрэггүй мэдээллүүд дунд хүний оюун ухаан ядарна шүү дээ.

-Г.Галбадрах: Фейсбуукт чиний хариуцан ажиллаж байгаа чиглэлийг сонирхвол?

-Э.Хонгор: Friending багт ажилладаг. Найз гэдэг бол Facebook-н хамгийн чухал функцуудын нэг ба өөрийн найзуудаа Facebook-ээс олж тэдэнтэйгээ холбоотой байна гэдэг нь тухайн хэрэглэгчдийн хувьд маш чухал асуудал. Миний ажилладаг баг энэ бүтээгдэхүүнийг хариуцан ажилладаг юм.

-Г.Галбадрах: Саяхан Гүүглийн Баттулгатай ярилцаж байхад, мэдээллийн технологийн ирээдүйн хөгжилд “90-ээд оны” залуус илүү амжилт гаргах байх гэж бодож байгаагаа ярьж байсан. Та нарын үеийнхэнд байгаа давуу талаа чи яаж харж байна вэ?

-Э.Хонгор: Өнгөрсөн зун Цахиурын хөндийд мэдээллийн технологийн компаниудад 4 найз минь ирж дадлага хийгээд явлаа. Тэдэнтэй хамт байгаад анзаарахад “90-ээд оныхон”-ы давалгаа ирж яваа нь мэдрэгдэж байна. Хэдэн жилийн өмнөөс манай үеийнхний олон залуус Америк болоод бусад орнуудад суралцахаар их явцгаасан л даа. Одоо тэд сургуулиа төгсөөд том том компаниудад сонголт хийн ажиллаж эхэлж байгаа. Бидний үеийнхний давуу тал нь интернэтийн эрин үед сурч байгаа нь байх. Би өөрөөрөө жишээд тэгж боддог юм. Өөрөөр хэлбэл мэдээллийн нээлттэй, хүртээмжтэй байдал бидний сул талыг нөхөж чадсан. Харин одоо бол зөв л ашиглах хэрэгтэй болж байна.

-Г.Галбадрах: Өөрийнхөө ирээдүйн талаар?

-Э.Хонгор: Би энэ компанид орж ажиллаж байгаа азтай тохиолдлоо ашиглан инженерийнхээ хувьд маш их зүйлийг сурч хөгжихийг хүсч байгаа. Одоо бол би жил хүрэхгүй хугацаанд ажиллаж байгаа болохоор танд тайлбарлаж ярих зүйл харьцангуй бага байна л даа. Энэ боломжоо ашиглаад миний ойрын зорилт бол товчхондоо “Чадварлаг инженер” болох. Дараагийн том зорилтууд гээд ярихаар одоо бол эрт байна, гэхдээ бодож байгаа зүйлүүд бол бий. \инээв\

-Г.Галбадрах: Чи фейсбуукт инженерээр орж ажиллах хүртэл бага биш хугацааг туулжээ. Одоо эргээд харахад чамд ойлгогдож байгаа зүйл тань юу байна вэ?

-Э.Хонгор: Бага байхдаа мөрөөдөж байсан зүйлүүд бол бий, Microsoft шиг том компанид орж ажиллахсан гэдэг ч юм уу? Харин мэдээлэл зүйн тэмцээн уралдаанд оролцож байхдаа боломжоо жаахан харж эхэлж байгаа юм. Наашаа ирэх гэж зорьж байхад миний англи хэл тийм ч сайн байгаагүй. Хэрэв англи хэлний түвшин сайн байсан бол “том сургууль” сонгох байсан ч байж магадгүй. Гэхдээ би үүндээ харамсдаггүй. Одоо энд ажиллаж байхдаа юу гэж бодож байна гээч! Ийм том компаниудад орж ажиллахад топ сургуулиудын нэгт сурсан бол боломж арай их байж магадгүй. Гэхдээ “том” биш сургуульд сурч байгаа ч өөрт байгаа боломжоо ашиглаад сурах зүйлээ л сайн сурч чадвал бүх боломж адилхан байна гэдгийг сайн ойлгосон. Тэгэхээр хувь хүний background ямар ч бай зорилго тавиад сурах зүйлээ л сайн сурах нь өөрт хэрэгтэй юм. Өөрөө л хичээх юм бол боломжууд хаана ч байдаг.

-Г.Галбадрах: Өөртөө олдсон боломжоо ашиглаад Монголдоо хийхээр бодож байгаа зүйл байгаа юу?

-Э.Хонгор: Боломж олдвол Монголдоо очихдоо бага насны хүүхдүүдэд код бичиж сурахад нь туслах бодол бий. Миний мэдэж байгаагаар Мэргэн ах 2 удаа Монголд ЕБС-н сурагчдад чиглэсэн сургалт явуулсан юм. Америкт ийм туршлагууд зөндөө байгаа. Харин бид Монголдоо энэ талаар анхаарал тавих хэрэгтэй байна. Мэдээллийн технологи бол дэлхийд тэргүүлэх салбар болох нь ойлгомжтой болж байна. Тэгэхээр монголчууд бид анхаарч чиглэх хэрэгтэй. Тэр тусмаа хүүхдүүдийг бага наснаас энэ чиглэлд анхаарч хөгжүүлбэл зүгээр байх. Тэгж байж л энэ салбарт илүү олон монголчууд орж ирэх болно. Мэргэжил сонгох тал дээр монголчууд бидэнд сул тал байгаа. Олдсон мэргэжлээ сонгож ордог, гэтэл тэр нь тэр хүний амжилт гаргах салбар нь мөн ч юм уу? биш ч юм уу? гэвэл эргэлзээтэй. “Дургүйд хүчгүй” гэгчээр дургүй зүйлдээ хүн амжилт гаргаж чадахгүй шүү дээ. Аль болох бага наснаас нь чиглүүлж байвал зүгээр юм шиг надад санагддаг юм.

-Г.Галбадрах: Энэ талаар хувь хүмүүс гэлтгүй, Төрийн бодлогыг хэмжээнд анхаармаар санагдаж байгаа юм?

-Э.Хонгор: Жишээ нь, дунд сургуулиудад зохион байгуулагддаг математикийн хичээлийн олимпиадын талаар хүн болгон мэднэ, түүнд оролцох нь нэр төрийн хэрэг. Үүнийгээ дагаад математикийг маш олон хүүхэд сонгон суралцдаг, өрсөлдөөн ч их. Харин мэдээлэл зүйн олимпиадын талаар мэдлэг мэдээлэл маш дутмаг. Заавал мэдээлэл зүйн гэлтгүйгээр software чиглэл рүү хандсан сургалтууд, уралдаан тэмцээн олныг зохион байгуулж байвал зүгээр байна. Энэ чиглэл рүү олон хүүхдийг татаж чадвал энэ чиглэлээр хангалттай олон чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэгдэнэ. Тэгж байж л магадгүй хэдэн жилийн дараа “Цахиурын хөндий” д олон монгол залуус ирж ажиллах болно доо.

-Г.Галбадрах:Тийм ээ сайхан санал байна. Уулзаж ярилцахад сайхан байлаа. Чамд болон чиний үеийнхний өмнө том ирээдүй байгаа гэдэгт итгэж байна. Та нарт амжилт ерөөе.

-Э.Хонгор: Танд ч бас их баярлалаа. Би ажиллаж эхлээд удаагүй байгаа болохоор өөрийн хэмжээнд л ярилцлаа. Цаашид сайн инженер болохын тулд хичээх болноо. Бас “Цахиурын хөндий”-н монгол залуус өөрсдийн нетворктой болж олон хүмүүст туслах санаа ажил хэрэг болно гэж бодож байгаа. Яваандаа энд монголчууд бид олуулаа болох байхаа.

…Өдгөө Apple, Google, Facebook, Microsoft, Intel, Amazon, IBM зэрэг мэдээллийн технологийн “акул” компаниудад монголчууд ажиллаж байгаа. Тэнд ажиллаж байгаа монгол залуусын тоо ч жилээс жилд нэмэгдэх төлөвтэй. Энэ бол Монгол орны ирээдүйн хөгжилд хүчтэй нөлөөлөх том боломж гэж би харж байгаа юм. Тэр тусмаа Монголын шинэ үеийн залууст ийм боломжийг мэдрүүлэх нь бидний хийх ёстой ажил, хүлээх үүргийн нэг нь мөн. 23-хан настай Э.Хонгор бид хоёрын яриа товчхон боллоо. Бид ийм залуусыг “мундаг” гэж хөөргөн магтахаас илүүтэй, бусад залууст үлгэр жишээ болгох нь хэрэгтэй байна. Э.Хонгор шиг олон олон залуус дэлхийн мэдээллийн технологийн салбарт орж ирэн өөрийн орон зайгаа бий болгоно гэдэгт итгэлтэй байна. Заавал топ сургууль гэлтгүй, сонгож элссэн сургуульдаа сурч чадах зүйлээ өөрийн боломжоороо сурч чадвал ямар ч том компаниудад орж ажиллах боломж нээлттэй байгааг Э.Хонгор бидэнд ойлгуулж байна. Ийм олон олон монгол залуус хоорондоо нэгдэн, өөр өөрсдийн боломжоо нэгтгэн хамтарч ажиллах нь Монгол орон төдийгүй монголчууд бидний хөгжилд ч дэмтэй. “Цахиурын хөндий”-н монголчуудаас ийм санаачлага гарч эхэлж байгаад ч бид баяртай байгаа. Хонгор оо, чиний өмнө сайхан сайхан ирээдүй, Монгол орны хөгжлийн төлөөх үүрэг хариуцлага ч бас байгаа шүү. Амжилт ерөөе.

Эх сурвалж: http://galbadrakh.com/

Гэмт хэргийн зориулалтаар кодчилсон програм нь өгөгдлийг бүр мөсөн ажиллагаагүй болгодог

Цахим гэмт хэрэг үйлдэхэд ашигладдаг Power Worm гэх вируст өртөж цоожлогдсон файлууд ахин сэргээгдэх боломжгүй гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна.

Хэрэглэгчээс мөнгө нэхэмжилдэг вирусууд ихэвчлэн хохирогчид их хэмжээний мөнгө төлсөн тохиолдолд файлуудыг нь буцаан хэвийн байдалд оруулж өгдөг.

Харин энэ төрлийн Power Worm гэх вирус нь файлыг хэвийн байдалд оруулахад чухал ач холбогдолтой түлхүүрүүдийг устгадаг байна.

Хакеруудын бүтээсэн энэхүү вирус вэб сайтуудад байршсан байдаг ба серверт сууж өгөгдлүүдийг түгждэг.

Бэлэн мөнгө шилжүүлэх

Power Worm вирус нь Microsoft-н Word, Excel програмууд дээр хийгдсэн файлууд руу халддаг байсан бол сүүлд гарсан хувилбар нь халдлагад өртсөн компьютерын бусад төрлийн файлуудад ч халддаг болжээ.

Хууль бус, гэмт хэргийн чанартай програм хангамж судлаач Натан Скотт вирусын шинэ хувилбар болон тус вирусыг сайжруулах явцад гаргасан алдааг нь олж илрүүлсэн байна.

Скотт гуайн үзэж байгаагаар уг вирус-програмыг бүтээгч этгээд файлыг буцаан сэргээх үйлдлийг хялбар болгон өөрчлөх үедээ алдаа гаргасан аж. Мөнөөх этгээд түгжигдсэн файлыг сэргээх зөвхөн нэг түлхүүрийг бүтээх гэсэн боловч уг үйлдлийг хийдэг процессыг устгасан байж болзошгүй юм. Үүний улмаас төлбөр төлсөн ч далдлагдсан файлд ямар нэг түлхүүр үүсэхээргүй болсон ажээ.

Харамсалтай нь, энэхүү вируст өртөж хохирсон хэрэглэгчид энэ байдлаас гарах аргагүй юм. Хэрэв та уг вируст өртөж хохирсон бол таньд компьютераа форматлахаас өөр зам байхгүй гэж вирус судлаач Лауренс Абрамс Bleeping Computer tech мэдээллийн сайтад нийтэлжээ.

Тэрээр хэлэхдээ, Power Worm вируст өртсөн хэн ч байсан хакеруудын шаардаад байгаа 2 bitcoin буюу 500 орчим паундтай тэнцэх мөнгийг төлөх ямар ч хэрэггүй. Учир нь та энэхүү мөнгийг төллөө ч тэд файлыг буцаан сэргээж чадахгүй юмсанж.

Энэ төрлийн вирус цахим ертөнцөд хурдацтайгаар тархаж байгаа ба нэгэн гэмт бүлэглэл Linux үйлдлийн системийн веб серверт халдахаар зэхэх болжээ. Оросын анти-вирусын програм бүтээгч компани Dr Web дээрхи вирустэй ижил вирус-програм болох Linux.encoder програмыг мөн олж илрүүлсэн байна. Энэ нь add-ons систем ашигладаг сайт руу халддаг. Худалдааны ихэнх сайтууд дээрх системийг ашигладаг юм.

Хэрэв вирус нэгэнтээ серверт суусан бол уг вирус нь компьютерийн үндсэн болон туслах директоруудыг ашиглан бүх төрлийн файлыг цоожилж, дахин ашиглах боломжгүй болгодог. Linux.encoder нь хохирогчдод1 bitcoin төлж өөрсдийн файлаа хэрхэн сэргээх тухай зааварчилгааг текст файлаар үлдээдэг байна.

Цахим гэмт хэргийн ертөнцөд хохирогчдоос их хэмжээний мөнгө нэхэмжилдэг вирус-програм нь бидэнд тулгараад буй том асуудлуудын нэг хэмээн Palo Alto Networks-н Европ дахь салбарын ахлах хамгаалалтын ажилтан Грег Дэй хэлжээ.  

Хамгаалалт султай төлбөрийн картыг хакерууд голчлон онилж байна. Үүнээс үүдэн вирус- програмууд  хэрэглэгчдээс ахиу хэмжээний мөнгө шаардаж байна хэмээн мөн тэрээр онцолсон байна.

Palo Alto-ын судлаачид болон тэдний түнш байгууллагууд Cryplo Wall family гэх томоохон вирусны цаана 325 сая ам.доллар байгаа гэж үзэж байна.

“Файлыг буцаан тайлж хэвэнд нь оруулах нь их чухал. Үүний тод жишээ бол дээрх үнийн дүн юм” гэж ноён Дэй хэлсэн байна.

Мөн тэрбээр “компьютерийн файлуудаа илүү хувилан нөөцөлж авч байх нь хувь хүн болон аж ахуйн нэгжүүдийг халдлагад өртөж, хакеруудад төлбөр төлөх эрсдлээс хамгаалах юм” хэмээжээ.

Англи хэлнээс орчуулсан ХИС-ийн компьютерийн 4-29 ангийн оюутан Б. Ерөөлт

Эх сурвалж: http://www.bbc.com/news/technology-34765484

Охфордын толь бичгийн 2015 оны онцлох үг

Oxford Dictionaries Word of the Year 2015 is…

That’s right – for the first time ever, the Oxford Dictionaries Word of the Year is a pictograph: 

, officially called the ‘Face with Tears of Joy’ emoji, though you may know it by other names. There were other strong contenders from a range of fields, outlined below, but emoji was chosen as the ‘word’ that best reflected the ethos, mood, and preoccupations of 2015.

How well do you know your emojis? Take our quiz.

Why was this chosen?

Emojis (the plural can be either emoji or emojis) have been around since the late 1990s, but 2015 saw their use, and use of the word emoji, increase hugely.

This year Oxford University Press have partnered with leading mobile technology business SwiftKey to explore frequency and usage statistics for some of the most popular emoji across the world, and emoji was chosen because it was the most used emoji globally in 2015. SwiftKey identified that emoji made up 20% of all the emojis used in the UK in 2015, and 17% of those in the US: a sharp rise from 4% and 9% respectively in 2014. The word emoji has seen a similar surge: although it has been found in English since 1997, usage more than tripled in 2015 over the previous year according to data from the Oxford Dictionaries Corpus.

 

What would emojis look like in real life? Watch the video.

A brief history of emoji

An emoji is ‘a small digital image or icon used to express an idea or emotion in electronic communication’; the term emoji is a loanword from Japanese, and comes from e ‘picture’ + moji ‘letter, character’. The similarity to the English word emoticon has helped its memorability and rise in use, though the resemblance is actually entirely coincidental:emoticon (a facial expression composed of keyboard characters, such as ;), rather than a stylized image) comes from the English words emotion and icon.

Emojis are no longer the preserve of texting teens – instead, they have been embraced as a nuanced form of expression, and one which can cross language barriers. Even Hillary Clinton solicited feedback in the form of emojis, and emoji  has had notable use from celebrities and brands alongside everyone else – and even appeared as the caption to the Vine which apparently kicked off the popularity of the term on fleek, which appears on our WOTY shortlist.

ХЭЛ, СОЁЛ БА ОРЧУУЛГЫН ТАЛААР ЗАРИМ АЖИГЛАЛТ

"Орчуулах эрдмийг эрхэм болгохуй" ХИС-ийн эрдэмтдийн бүтээлийн эмхтгэлээс

Ä. Öýåýðýãçýí, äîêòîð (Ph. D), ïðîôåññîð.

Ìîíãîë áà Îðîñын àðä ò¿ìíèé ñî¸ëûí èõ ºâ áîëñîí ìîíãîë áà îðîñ õýëèéã 1970-ä îíû ¿åýýñ ýõëýí õàâñðàãà õýëøèíæëýëèéí ¿¿äíýýñ çýðýãö¿¿ëýí ñóäàëæ èðñýí áºãººä ýíý ñóäàëãààíû ýõ ¿¿ñâýðèéã òàâüñàí èõ ýðäýìòýäèéí òîîíä Ñ. Ãàëñàí, Ä. Äàøäàâàà, Ä. Öýäýíäàìáà, Á. ×óëóóíäîðæ, Ý. Ðàâäàí íàðûã ç¿é ¸ñîîð íýðëýõ õýðýãòýé. Ýäãýýð ñóäàëãàà íü òîãòîëöîîíû õóâüä õî¸ð ººð ÿçãóóðò õàìààðàõ ìîíãîë áà îðîñ õýëíèé àâèàí ç¿é, ¿ã ç¿é, ºã¿¿ëáýð ç¿éí òàëààð øèíæëýõ óõààíû àðâèí èõ áàðèìò ìàòåðèàë öóãëóóëæ, òýäãýýðò àíàëèç õèéæ Ìîíãîëûí õýëøèíæëýëä öîî øèíý àëõàì áîëñîí þì.

Õýë áîë ñî¸ëûí íýã á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãýýñ ãàäíà ñî¸ëûí òóñãàë ãýæ ¿çýæ áîëíî. Ýíý óòãààðàà àëèâàà õýë íü òóõàéí àðä ò¿ìíèé àìüäðàõ óõààí, îðøèí òîãòíîõ àðãà óõààíû öîãöîñ áîëñîí ñî¸ëûã ººðòºº àãóóëæ áàéäàã áèëýý. Àëèâàà ¿íäýñòíèé ñî¸ë íü ¿íäýñíèé îþóí óõààí, ¿íäýñíèé ñýòãýëãýý, ¿íäýñíèé ìýäðýìæèéã ººðòºº àãóóëæ áàéäàã áèëýý. Äýýðõè ñàíààã öààø íü äýëãýð¿¿ëýýä ¿çâýë ìîíãîë áà îðîñûí àðä ò¿ìíèé õóâüä:

• àìüäðàëûí õýâ ìàÿã (ñóóðèí áà í¿¿äëèéí àìüäðàë)
• õ¿ðýýëýí áóé áàéãàë îð÷èí, öàã àãààð, ãàçàð ç¿éí íºõöºë áàéäàë (ìîíãîë÷óóäûí õóâüä Àçèéí óóäàì, óñã¿é õýýð òàë, ýðñ òýñ óóð àìüñãàë, òà÷èð ºâñ, ìîäã¿é  äîëãîä, îðîñóóäûí õóâüä 70 ãàðóé õóâü íü Ñèáèðü õýìýýõ îé òàéãààð õó÷èãäñàí ºðãºí óóäàì îéò òàë, óóëñ, ºðãºí ãîë ìºðºí, тэнгис, öýëãýð íóóð, íàìàã, îé)
• ýðõëýí áóé àæ àõóé (Îðîñóóäûí õóâüä ãàçàð òàðèàëàí, ãàõàé, òàõèà, æèìñ íîãîî, ìîíãîë÷óóäûí õóâüä í¿¿äëèéí ãîëäóó таван хошуу ìàë àæ àõóé)
• îðîí ñóóö, èäýõ õîîë õ¿íñ (äýíä¿¿ îéëãîìæòîé æèøýý òóë òàéëáàðëààä õýðýãã¿é ìýò áîëîâ÷ îðîñóóä суурин байшинд сууж íîãîî, æèìñ, çàãàñ, òàõèà, ¿õýð, ãàõàéí ìàõ зэргээр хоол хүнс хийх бол, ìîíãîë÷óóä уугуул соёл нь нүүдлийг мал аж ахуй эрхэлж ãóðèë, õîíü ¿õýð çîíõèëñîí ººõëºã ìàõ, мөн öàãààí èäýý гол хүнс тэжээл болдог)

çýðýã суурь õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ õàìààðààä ìîíãîë÷óóäûí õóâüä малын билчээр даган áàéíãà í¿¿äýëëýí õóâèðàõ àìüäðàëûí ýðõýýð ¿¿ñýí òîãòñîí àìüäðàëòàéãàà èæèë òîãòâîðã¿é, èäýâõã¿é í¿¿äëèéí ñýòãýëãýý, îðîñóóäûí õóâüä áàéãàà þìàà òîðäîí ñàéæðóóëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîí òîõèíóóëàõ áàéãàëòàéãàà çîõèöîí àìüäðàõ á¿òýýë÷ ñóóðèí ñýòãýëãýý çýðýã àìüäðàëûí ïðîãðàì÷ëàë áîëñîí áºãººä ôóíäàìåíòàë ãýæ õýëæ áîëîõ ¿ç¿¿ëýëòýýðýý ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé áàéíà.

Äýýðõýýñ õàðàõàä õýë íü ñî¸ëûí òóñãàë ãýæ ¿çâýë ýíý òóñãàë íü çàð÷ìûí õóâüä ÿëãààòàé áàéõ íü àðãàã¿é. Æèøýý íü “öàñ“ ãýäýã áàéãàëûí õóð òóíäàñûã ìîíãîë÷óóä ãàé ãàìøèã, “çóä” õýìýýí õ¿ëýýæ àâäàã, ýíý öàñíààñàà ä¿ðâýí çóãòààæ àéäàã áàéõàä, îðîñóóäûí õóâüä öàñ áîë äàðàà æèëèéí óðãàöûí ýõ ¿¿ñâýð áàéäàã. Ìîíãîë öàñààð “Ñíåãîâèê” ãýäýã öàñàí õ¿íèéã õèéæ áîëîõã¿é. ßàãààä ãýâýë õóóðàé õ¿éòýí àãààðò áàéãàà öàñ õîîðîíäîî áàðüöàëäàõã¿é. Îðîñûí öàñààð áîë “ñíåãîâèê” õèéæ áîëíî.

            Îðîñóóäûí õóâüä áîë “Âåñíà” ãýäýã ¿ãèéí öààíà òºðºõ àññîöèàöè íü ìîíãîë õ¿íä “õàâàð” ãýäýã ¿ãèéí öààíà òºðºõ àññîöèàöààñ ººð þì. Ãýòýë òîëü áè÷èãò èéì òºðëèéí ìýäýýëëèéã òóñãàõã¿é áºãººä æèðèéí çààõ àðãà, ò¿ãýýìýë ñýòãýëãýýíèé õóâüä ýíý õî¸ð ¿ãèéã èæèë ìýòýýð áèä áîääîã. ªºðººð õýëáýë “õàâàð-âåñíà” õýìýýõ ¿ãñèéã íýã óòãàò, зүйцэх үгс ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì. Ãýòýë áàéäàë òèéì áèø áºãººä çºâõºí ìîíãîë÷óóäûí õóâüä ãýõýä ë (¿¿íèéã áèä çîðèóä ìîíãîë õýëýíä ãýæ õýëñýíã¿é, õàðèí ìîíãîë÷óóäûí õóâüä ãýæ õýëëýý) “õàâàð” ãýäýã ¿ã íü ýíãèéí áîäü ñýòãýëãýý áà óðàí ñàéõíû ñýòãýëãýýíä èæèë áèø êîíöåïòòîé ãýäãèéã äàðààõ áÿöõàí æèøèëòýýñ õàðæ áîëíî.

Êîíöåïò ãýäýã êîãíèòèâ õýëøèíæëýëèéí íýð òîìú¸îã áèä “õ¿íèé îþóí óõààíä áóóñàí åðòºíöèéí ä¿ð çóðàã” ãýäýã óòãààð íü àâëàà.

Ìîíãîë÷óóäûí õóâüä “Õàâàð” ãýäýã êîíöåïò æèðèéí áîäü ñýòãýëãýýíä áîëîí óÿíãûí õàëèëä ººð ººð áàéíà. ¯¿íèéã æèøèí õàðóóëàÿ.

Óÿíãûí õàëèëä	Æèðèéí ñýòãýëãýýíä
Хаврын цас хайлж гэр лүү урсах сайхан	Сөрөг талын концепт
Íàéðòàé õàâàð Õ¿ñýë òàòñàí õàâàð	Õàõèð õàâàð Õàâðûí ñàëõè õàâèðãà íýâòýëíý Гэðòýý õàâàð, àéëä íàìàð (õàðàì÷ çàí)
Õàâàð èðëýý ø¿¿ õ¿¿õí¿¿äýý Õà÷èí ÷àìèí öýöã¿¿ä õàíàãàð òàëûã á¿ðõýýä	Õàâðûí òýíãýð øèã ààøòàé (õóâèðàìòãàé) Ãàíãàí õ¿íèé ¿õýë õàâàð íàìàð(ìàø ýðñ òýñ öàã àãààðòàéã õýëæ áàéíà)
Óÿõàí öýíõýð õàâðàà ìàðòàõã¿é	Òàð÷èã õàâàð
ßðãóé í¿äëýí áàÿñàí ìèøýýõ ÿëäàì ñàéõàí õàâðûí öàãààð	Õàâðûí õàð õàâñàðãà Õàâðûí øîðîî
Õàíøèéí íîãîî ÿðàéñàí Õàâðûí òàë ìèíü äóíèàðòàíà	Õàâðûí òýíãýð õàðòàé
Õàéðûí õàâàð, áèäíèé õàâàð	Õàâàð ãàð ñàéðòàíà
Óíèàð òàòñàí õàâðûí îðîé Óÿõàí ñàëõè øèâíýõäýý	Эерэг талын концепт
	Хаврын урь орох
	Хавар болж хүн малын зоо тэнийх
	Урин хавар
	Ирж яваа цаг- цаг наашиллаа

Äýýðõýýñ õàðàõàä “õàâàð” êîíöåïòèéí áîäèò àìüäðàëûí àæèãëàëò, ÿðóó íàéðãийí óÿíãûí õàëèëòàé àæèãëàëò õîîðîíäîî èõýýõýí çºðæ, áàðàã ýñðýã òóéëûí ãýìýýð õàðèëöàí áàéðëàëä áàéíà. Õàðèí îðîñûí ñýòãýõ¿éä ýíý õî¸ð êîíöåïöè çºð¿¿ áàãàòàé áàðàã èæèë áàéãàà þì. Èéì áàéäàë íü îð÷óóëãûí çîõèîëä óíøèã÷äûí áóþó ðåöåïèåíòûí õ¿ëýýí àâ÷ ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ò¿âøèíä èõýýõýí ÿëãààòàé òóñäàã áàéíà.

Áàéãàë öàã àãààð, ãàçàð ç¿é, àìüòàí, óðãàìëûí åðòºíöèéí èæèë áóñ áàéäàë íü òóõàéí ¿ãýýð èëðýõ êîíöåïòèéí àãóóëãûã îðîñ áà ìîíãîë àðä ò¿ìíèé õóâüä èæèë áóñ áàéäëààð èëð¿¿ëæ áàéíà. Òóõàéëáàë àìüòàí óðãàìàëûí íýð, òýäãýýð àìüòàí óðãàìëààð èëýðõèéëýõ óðàí ä¿ðñëýë íü îðîñ õýëíèé õóâüä õàâüã¿é äàâóóòàé áàéãàà íü áàéãàëûí õóâüä èë¿¿ òààëàìæòàé íºõöºëä áàéãààãààð òàéëáàðëàãäàõ áîëáóó ãýæ áèä ¿çýæ áàéãàà áèëýý.¯¿íèéã äàðààõ àæèãëàëò äýýð òàéëáàðëàÿ.

Áèä ýíý ñóäàëãààíä çîðèóëæ Îðîñûí çàðèì çîõèîë÷äûí öººõºí õýäýí çîõèîëûã ñàíàìñàðã¿é áàéäëààð ñîíãîí àâëàà. Òóõàéëáàë Ê.Ïàóñòîâñêèé, Â.Ðàñïóòèí, Â.Àñòàôüåâ íàðûí õýä õýäýí çîõèîëîîñ “ñïëîøíûå  âûáîðêè” çàð÷ìààð ò¿¿âýðëýõýä íèéò óðãàìëûí 70 íýð, 27 çàãàñ áîëîí óñíû àìüòàäûí íýð, 29 øóâóóíû íýðñèéí æàãñààëò ãàðãàëàà. Ýäãýýð çîõèîë÷èä íü Îðîñûí áàéãàëüä îéðõîí àìüäðàëûã, òóõàéëáàë Ìåùёðûí íóòàã, Ñèáèðèéí óóäàì îé òàéãà çýðãèéí àìüäðàëûã ä¿ðñýëäýã òóë áèä ñîíãîæ áàâñàí þì. Äýýðõè çîõèîë÷äûí á¿òýýë¿¿äýýñ òîõèîëäñîí á¿õ óðãàìàë, çàãàñ, øóâóóäûí íýðèéã áèä îðõèãäóóëàëã¿é ò¿¿âýðëýí àâñàí þì.

Óðãàìàëûí íýðñ: àíþòèíû ãëàçêè, àñòðà, áàãóëüíèê, áîÿðûøíèê, ÷åáðåö, ÷åðåäà, ÷åðåìøà, ÷åðåìóõà,÷åðòîïîëîõ, ÷èñòîòåë, ÷¸ðíàÿ ñìîðîäèíà, åäåëüâåéñ, ôèàëêà, ãëàäèîëóñ, ãîëóáèêà, èâàí ÷àé, èâàí äà ìàðüÿ, æàðîê, æèìîëîñòü, êàëåíäóëà, êèïðåé, êëåâåð, êëþêâà, êóðèíàÿ ñëåïîòà, ëàíäûø, ëàâàíäà, ë¸í, ìàê, ìàëèíà, íåçàáóäêà, îäóâàí÷èê, ïåðåêàòè ïîëå, ïîäîðîæíèê, ïîëûíü, ïûðåé, ðåâåíü, ðîìàøêà, ùàâåëü, ñèðåíü, çâåðîáîé, ìàòü è ìà÷åõà ãýõ ìýò 70 óðãàìàëûí ìàø òîä ôîòî çóðãèéã èõ äýýä ñóðãóóëèéí îðîñ õýëíèé áàãø ìýðãýæëèéí 12 õ¿íä ¿ç¿¿ëýõýä ýäãýýðýýñ ëàíäûø, ñèðåíü åäåëüâåéñ, àñòðà, ãëàäèîëóñ çýðýã ò¿ãýýìýë 20 îð÷èì óðãàìàëûã òàíèæ оросоор çºâ íýðëýâ. Áèäíèé ¿çýæ áàéãààãààð, ýäãýýð íü ¿íýðòýé óñ (ëàíøûø, ñèðåíü), ÿíç á¿ðèéí ðåêëàì (åäåëüâåéñ), öýöãèéí äýëã¿¿ðò çàðàãääàã (ãëàäèîëóñ, àñòðà), ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã (ïîäîðîæíèê, àíþòèíû ãëàçêè), õýðýãëýãääýã (÷åðåìóõà) çýðýãýýð íü ¿íäýñëýæ òàíèàä ¿ëäñýí 40 ãàðóé óðãàìëûã íýðëýæ ÷àäñàíã¿é áºãººä 4-5 óðãàìëûã ýñâýë áóðóó íýðëýâ. Òóõàéëáàë èâàí ÷àé, èâàí äà ìàðüÿ, çâåðîáîé, ïåðåêàòè ïîë, ÷åðåìøà çýðãèéã îãò ººðººð òºñººëäºã áàéñàí ãýæ õýëæ áàéâ. Äýýðõýýñ õàðàõàä îðîñóóäûí õóâüä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã çàðèì óðãàìëûí êîíöåïòûã áèä áóðóó òºñººëäºã áàéíà. Ýíý ¿çýãäëèéã áèä õóóðàì÷ êîíöåïò ãýæ íýðëýæ áîëîõ þì.

¯¿íýýñ ãàäíà áàñ ìàø ñîíèí ¿çýãäýë àæèãëàãäëàà. Òóõàéëáàë, óðàí çîõèîë, ø¿ëýã, äóóíä íèëýýä òîõèîëääîã ëàâàíäà, êàëåíäóëà, ÷åáðåö çýðýã óðãàìëûã íýðèéã íü ñàéí ìýääýã ìºðò뺺 ÿìàð óðãàìàë áàéäãûã ìýäýõã¿é áàéíà. Èéì ¿çýãäëèéã ¿ãèéí èëýðõèéëýëòýé õîîñîí êîíöåïò (òýã êîíöåïò) ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. ªºðººð õýëáýë, ¿ã íü õýðýãëýýíä áàéäàã áîëîâ÷ êîíöåïò íü àãóóëãàã¿é áàéíà.

̺í çàãàñíû ôîòî çóðàã õàðóóëæ íýðèéã íü õýë¿¿ëýõ ñîðèëò ÿâóóëàõàä àìæèëò íýã èõ äýýðäñýíã¿é. Òóõàéëáàë, îðîñ õýë äýýð “ùóêà, êàðàñü, ëåù, íàëèì, îêóíü, ïåñêàðü, ïëîòâà, ñàçàí, ñóäàê, òàéìåíü, îñ¸òð, ÿçü, åëåö, îìóëü, ñèã, ëèíü, ñîì, õàðèóñ, ëåíîê, âüþí” çýðýã ìàíàé ãîë ìºðºí, íóóðàíä áàéäàã 20 ç¿éëèéí çàãàñ, “ñòåðëÿäü, óãîðü, ñ¸ìãà, ãîðáóøà, äàëüíåâîñòî÷íûé ëîñîñü” çýðýã ìàíàéä áàéäàãã¿é áîëîâ÷ îðîñ ¿íäýñòíèé õóâüä ¿íýëýìæ ñàéòàé 5 ç¿éëèéí çàãàñ, “êàìáàëà, òðåñêà” çýðýã 2 ç¿éëèéí äàëàéí çàãàñíû ôîòî çóðãèéã ¿ç¿¿ëýõýä îðîñ õýë, óðàí çîõèîëûí íèéò 12 áàãø íàðààñ çºâõºí “ùóêà” áóþó ìîíãîëîîð “öóðõàé” çàãàñûã á¿ãä îðîñîîð íýðëýæ, “ñîì áà íàëèì” çàãàñûã (ìîíãîëîîð öóëáóóðò áà ãóòààðü) 3 áàãø íýðèéã íü ñîëüæ íýðëýñýí áàéíà. Áóñàä çàãàñàíä îðîñ áîëîí ìîíãîëîîð àëü àëèíààð íü íýð ºã÷ íýðëýæ ÷àäñàíã¿é.

            ̺í øóâóóíû ôîòî çóðàã ¿ç¿¿ëæ äýýðõè òºðëèéí ñîðèëòûã ÿâóóëëàà. ¯¿íä ìàíàé îðîíä áîëîí îðîñ îðíû àëü àëèíä íü  áàéäàã ò¿ãýýìýë øóâóóäûã àâñàí þì. ¯¿íä  îðîñ íýðýýð íü íýðëýâýë “÷èæ, ùóð, âüþðîê, çÿáëèê, æàâîðîíîê, ñîëîâåé, êë¸ñò, çèìîðîäîê, äðîôà, òåòåðåâ, ãëóõàðü, àèñò, ÷àéêà, æóðàâëü, êóëèê, ãðà÷, ïåëèêàí, ëåáåäü, ñêâîðåö, ðÿá÷èê, ñèíèöà, òðÿñîãóçêà, âîðîíà, ñåðûé ãóñü, óòêà êðÿêâà, óäîä, èâîëãà, ôàçàí”  çýðýã 29 øóâóóíû ôîòî çóðàã ¿ç¿¿ëýõýä “æóðàâëü,÷àéêà, àèñò, âîðîíà, óòêà, ñåðûé ãóñü, ëåáåäü, ïåëèêàí” çýðýã øóâóóäûã îðîñ õýë äýýð çºâ íýðëýñýí áàéíà. Èíãýæ çºâ íýðëýæ òàíèñàí íü ¿ëãýð, íîì çîõèîëä èõ ãàðäàã, ä¿ðñ çóðàã íü ýëáýã òîõèîëääîãòîé õîëáîîòîé áàéõ. Õàðàìñàëòàé íü “ñèíèöà” ãýäýã øóâóóã åð人 2 áàãø òàíüæ, “ñîëîâåé” ãýäýã øóâóóã íýã ÷ õ¿í òàíüæ íýðëýñýíã¿é.

Ãýòýë “ëó÷øå ñèíèöà â ðóêàõ, ÷åì æóðàâëü â íåáå”, “ïî¸ò êàê ñîëîâåé, ñîëîâüåì çàëèâàåòñÿ” ãýõ ìýò áàéíãûí ìåòàôîð õýëëýã áèä õýðýãëýäýã áîëîâ÷ ¿¿íèé öààíà, äýýð õýëñýí÷ëýí “òýã êîíöåïò” áàéõ ÿâäàë áàéäàã ãýäãèéã ýíý áÿöõàí ñîðèëóóä õаðóóëæ áàéíà.

Дээрхээс үзэхэд орчуулгын хэлний бус проблемууд цөөнгүй байна. Тухайлбал, соёлын ялгаа,  ертөнцийг үзэх үзлийн ялгаа нь ихээхэн хүндрэл учруулдаг. Соёл гэдэг ойлголтыг  бид өргөн утгаар нь авч үзэж байна. Тухайлбал, хүн, нийгэм, орчин, байгал, ургамал, амьтан, ажил, цаг, орон зай, бусдын өмнө хүлээх хариуцлага, дэг журам зэрэгт тухайн хүн, тухайн хүний нийтлэг этносын хандаж байгаа хандлага, ертөнцийг үзэх үзлийг бид соёл гэж ойлгож байна.  Соёлын ийм ялгаанаас болоод  хэлний дүрэмийг зөрчөөгүй, алдаагүй сайхан мэт орчуулга огт өөр санааг агуулж болохыг үгүйсгэхгүй. Тухайлбал, оросын, хятад, монголын ард түмний хүнсний тухай ойлголтыг  зөвхөн  амьтны гаралтай зарим  нэр төрөл дээр харьцуулаад үзье.

хүнсний төрөл	монгол	орос	хятад
Хонины мах	чухал	үгүй	дунд зэрэг
Үхрийн мах	чухал	чухал	чухал
Гахайн мах	үгүй	чухал	чухал
Тахиа	үгүй	чухал	чухал
Далайн амьтад	үгүй	дунд зэрэг	чухал
Хэвлээр явагчид	үгүй	үгүй	чухал
Хоёр нутагтан	үгүй	үгүй	чухал
Загас	үгүй	чухал	чухал

Дээрх харьцуулалтаас харахад хүнсний хэрэглээний соёлоор ихээхэн зөрөөтэй болох нь илэрхий харагдаж байна. Үүнээс үндэслэн тухайн референтийг заасан үгийг  ижил бусаар хүлээн авна. Үүнийг орчуулган дээр харж болно. Өөрөөр хэлбэл, монгол орчуулагч орос зохиолыг монгол хэл рүү  орчуулахдаа орос соёлыг монгол призмээр дамжуулан буулгах нь элбэг ажиглагддаг. Үүнийг жишээн дээр үзье.

-Нет,  братцы, поживу с вами ещё немного и уеду к себе на хутор,и буду там раков ловить и хохлят учить (А.П.Чехов, Человек в футляре)

-Ай, ах дүү нараа энд би бага зэрэг суугаад хөдөө тийшээ гарч загас агнан украйн хүүхдүүдийг сургана.

Энэ жишээн дээр оросын “рак” буюу “хавч” гэсэн үгийг “загас” гэсэн үгээр орчуулсан байна. Гэтэл өөр нэг жишээ үзье. Өөрөөр хэлбэл монгол хүний хувьд бол хавч гэдэг амьтаныг огт мэдэхгүй  гэж хэлж болно. Иймээс ер нь усны амьтан гэдэг утгаар нь ч юм уу бодоод “загас” гэдэг үгээр орлуулжээ. Гэтэл бас өөр нэг төрөлийн сэтгэлгээ ажиглагдаж байна. Үүнийг жишээ авч үзье.

-И прежде чем сесть за стол, он попробовал несколько стульев, прочны ли, и сига тоже потрогал (А.П.Чехов, В овраге ).

-Тухайлбал ширээнд суухын өмнө энэ өвгөн сандлууд бөх бат юм уу гэдгийг заавал шалгана.

Дээрхи өгүүлбэрийн орчуулганд дээр  “сиг” хэмээх  загасны нэрийг  огт орхижээ. Өөрөөр хэлбэл үндэстний сэтгэлгээнд байр суурь эзэлдэггүй зүйл хаягдаж болдог, эсвэл огт өөр зүйлээр сольж болдог байна. Дараах жишээ үүнийг баталж байна.

-Мы гуляли вместе, врали вишни для варенья ( Дом с мезонином).

-Бид хоёр хамт салхинд гарч чанамал хийх  лийр  зулгаав.

Дээрхи орчуулганд  “вишня” хэмээх жимсийг “лийр” хэмээн чөлөөт орчуулга хийсэн байна.  Уг бүх толь бичигт энэ үгийн “интоор” гэсэн орчуулга байгаа.

Иймэрхүү жишээ олныг дурдаж болно. Тухайлбал загасны төрлийг заасан “сазан, щука, плотва, ёрш, окунь” зэрэг үгийг ерөнхийлөн заасан “загас” гэсэн үгээр орчуулсан нь цөөнгүй.  Бид ийм төрлийн алдааг орчуулагчийн үндэсний сэтгэлгээ, материаллаг болон оюун санааны  үнэлэмж, ертөнцийг үзэх үзэлтэй холбон тайлбарлах нь зүйтэй болов уу гэж бодож байна. Үүнийг тайлбарлая. Дээрхи зохиолуудыг 1960-аад оны үед орчуулсан бөгөөд тэр үеийн  монгол орчуулагч нь монгол үндэстний төлөөлөлийн хувьд загас, жимсний төрлийг ялгах шаардлагагүй, яагаад гэвэл эдгээрийг үнэлэх үнэлэмжийн тогтолцоо монгол хүний сэтгэлгээнд бүрэлдэн тогтоогүй. Иймээс хүний оюун санааны ертөнцөд байр эзлээгүй зүйл бол сэтгэл судлаачдын үзэж байгаагаар захын, үл тоомсорлогдох (бид ингэж нэрлэлээ. Оросоор периферийное положение) байр эзэлдэг тул монгол орчуулагч ийм арга хэрэглэх нь үндэсний сэтгэлгээний онцлогоор тайлбарлагдана гэж бид үзэж байна. Энэ алдаа бол зориудын алдаа биш бөгөөд, үнэлэмжийн өөр өөр ертөнцийн төлөөлөгчийн хувьд орос хэлнээс монгол хэл рүү  унаган монгол сэтгэлгээтэй орчуулагч орчуулга хийхэд  гарах зүй тогтолт алдаа гэж  санагдаж байна. Эдгээр төрлийн алдаа  В. Распутин, Н.В. Гоголь, А.П. Чехов, В. Астафьев. М. Шолохов зэрэг оросын олон зохиолчидын бүтээлийг монгол хэл рүү хөрвүүлсэн хувилбарт хийсэн ажиглалтад зүй тогтолтойгоор тохиолдож байгаа нь биднийг ингэж  дүгнэхэд хүргэлээ.

Орчуулгын судалгааны хөгжил  соёл хоорондын харилцаа, харилцан нэвтрэлтийн асуудал болон хувирч байна. Нэг үе орчуулгын проблемыг зөвхөн хэлний тал дээр нь түшиглэн  ойлгох  үзэл баримтлал  ноёрхож байсан. Энэ талын  судалгаа орчуулгад чухал хэрэгцээтэй нь ойлгомжтой. Гэтэл нөгөө талаас  харилцан ялгаатай, зарим үед  бараг эсрэг тэсрэг гэмээр өөр соёл,  үнэлэмжийн, ертөнцийг үзэх үзэлийн тогтолцооны хооронд  харилцан ойлголцлын гүүр тавьж байгаагын хувьд  орчуулга гэдэг бол  хэл зүйн гэхээсээ соёл хоорондын мэдээлэл солилцоо гэх хандлага сүүлийн үед дэлгэрч байгаа нь үнэхээр үндэслэлтэй юм.

Орчуулга судлал нь хэлний систем буюу хэл зүйд суурьласан судалгаа гэхээсээ  хэлний хэрэглээ (речь, дискурс)-д түшиглэсэн, үндэсний сэтгэл зүйд түшиглэсэн, олон үндэстний  ертөнцийг үзэх үзэл, оюун санааны болон материаллаг эд зүйлс, орон зай, цаг, учир шалтгаан, логик зэрэг бүхий л тогтолцоог хамарсан интегратив судалгаа болох нь глобалчлалын эрин үед улам ойлгомжтой болж байна.

Иймээс орчуулгын салбарын мэргэжилтэн бэлдэх тогтолцоог энэ үзэл баримтлалын үүднээс байнга засвар (коррекци ) хийж , үндэстэн хоорондын  соёлын болон мэдээлэлийн харилцааг аль болох  адекват төвшинд явуулах боломжийг хангах нь  юунаас чухал болж байна. Дээрхи санааг нэмж тайлбарлая.

Бидний үзэж байгаагаар орчуулагчийн гаргаж буй алдаа үндэсний шинж чанартай байна. Өөрөөр хэлбэл, орчуулагчийн үнэлэмж өөр учраас орчуулгын хэл дээр зохиолыг өөрийн үндэсний призмээр харж, үүнээс болж гарах зарим алдаа нь анхнаасаа орчуулагчийн толгойд программчлагдсан байдаг гэж хэлж болно. Үүнээс гарах нэг арга зам бол орчуулагч хүн тухайн үндэстний соёл судлал, этносудлал, үндэстний сэтгэл судлалын өндөр компетенцтэй байх явдал юм.

Нөгөө талаар áèä õýëèéã çºâõºí òåêñò, ¿ã, ºã¿¿ëáýðèéí õ¿ðýýíä ñóðààä áàéâàë áèäíèé òîëãîéä àñàð èõ õýìæýýíèé “òýã êîíöåïò”, “õóóðàì÷ êîíöåïò” ¿¿ñýí áèé áîëäîã áàéõ ìàãàäëàë ºíäºð. Ýíý áàéäëààñ ãàðàõ àðãà çàì îð÷èí ¿åèéí ìåäèàëèíãâèñòèêèéí íºõöºëä á¿ðýëäýí òîãòñîí ãýæ ¿çýæ áîëíî. Áèäíèé ìýäýëä îðîñ áîëîí àíãëè õýë äýýð àñàð áàÿëàã ìýäýýëýë àãóóëñàí ïîðòàëóóä ºäºð øºíºã¿é àæèëëàæ áàéíà. Áèä äýýð ºã¿¿ëñýí ñîðèëä àøèãëàñàí øóâóóä, çàãàñ, óðãàìëûí ôîòî çóðãûã òåêñòýíä áàéñàí íýðñèéíõ íü äàãóó õàéëò õèéæ “Yandex.ru.” ïîðòàëààñ àâ÷ àøèãëàñàí þì.

Хýë нь çºâõºí ¿ñýã÷èëñýí êîäûí ñèñòåì áèø áºãººä òóõàéí àðä ò¿ìíèé àìüäðàõ óõààí áîëñîí ñî¸ë, åðòºíöèéã òàíèí ìýäýõ, îéí óõààíäàà áóóëãàñàí ä¿ð çóðàã, àñàð áàÿí àññîöèàòèâ õîëáîîíû íàðèéí ñ¿ëæýý ãýæ ¿çýõ  íü õýëèéã ýçýìøèõ õàìãèéí çîõèìæèò ãàðö þì.

Îëîí æèëèéí òóðøëàãàòàé, îðîñ ñóðãóóëü òºãññºí, Îðîñ óëñàä îí óäààí æèë àìüäàðñàí îðîñ õýëíèé áàãø íàð ìàíàé òóðøèëòàíä îðîëöñîí áºãººä òóðøèëòûí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä õýëèéã íü ýçýìøñýí áîëîâ÷ ñî¸ëûã íü “õîëîîñ àæèãëàñàí áàéäàëòàé” áàéäàã áîëîõ íü àæèãëàãäëàà.

Èæèë äåíîòàòòàé ìýò õèðíýý ðåôåðåíöè íü ººðººð áóóæ îãò ÿëãààòàé êîíöåïò àãóóëäàã ¿ãí¿¿ä (áèäíèé àâñàí æèøýýíä áîë “õàâàð-âåñíà”) îðîñ áà ìîíãîë (ìîíãîë áà ººð ÿìàð ÷ õýë áàéæ áîëíî) õýëýíä ýíý ÿíçààð àñàð èõ áàéõ íü äàìæèãã¿é.¯íýõýýð èõ ýðäýìòýí Í.Ãóìèëåâûí õýëñýíýýð, ¿íäýñòíèé àìüäðàëûí á¿õ òàëûã ãàçàð ç¿é, áàéãàë öàã àãààð òîäîðõîéëæ áîëçîøã¿é íü îëîí ç¿éë äýýð õàðàãäàæ áàéãàà þì. Ýíý óòãààðàà “¿ã áîë ¿íýõýýð ¿íäýñíèé îíöëîãòîé” áàéõ þì.

Ìîíãîë÷óóä áèä îðîñ áîëîí áóñàä àðä ò¿ìíýýñ àñàð èõ ÿëãààòàé ººð ãàçàð ç¿é, áàéãàë, öàã àãààð, íèéãìèéí îð÷èí, àõóé áàéäàë, ¿¿íýýñ ¿¿äýí áèé áîëñîí îþóí óõààíû òîãòîëöîî, í¿¿äëèéí áóþó õàãàñ í¿¿äëèéí ñýòãýëãýýíèé îð÷èíä àìüäàð÷ áàéãàà áºãººä ýíý íü õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíäîî õýðõýí õàíäàæ áàéãààä íºëººëæ áàéãààã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð áèä дээр дурьдсан òóðøèëòûã ÿâóóëñàí áºãººä ýíý òóðøèëò íü áóñàä õýë соёлыг ýçýìøèõийг эрмэлзэгч, орчуулгын онол практикийг сонирхогч  á¿õний анхаарлыг татах áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéíà.

Íîì çîõèîë:

1.  Ãóìèëåâ Ë.Í., Ýòíîãåíåç è áèîñôåðà Çåìëè, Ì., 1990 ã.

2.  Øèíêàðåâ Ë., Ìîíãîëû:Òðàäèöèè. Ðåàëüíîñòè. Íàäåæäû. Ì., 1990 ã.

3.  Кибрик А.Е. Очерки по общим и прикладным вопросам языкознания. М., 1992   //Язык и интеллект. М., 1995
4.  Кубрякова Е.С., Демьянков В.З., Лузина Л.Г., Панкрац Ю.Г. Краткий словарь когнитивных терминов. М.,  1996
5.  Паршин П.Б. Теоретические перевороты и методологический мятеж в лингвистике XX века. – Вопросы языкознания, 1996, № 2
6.  Баранов А.Н., Добровольский Д.О. Постулаты когнитивной семантики. –     //Известия РАН. Сер.  литературы и языка, т. 56, 1997, №1
7.  Ченки А. Семантика в когнитивной лингвистике. // Фундаментальные  направления современной американской лингвистики. Под ред. А.А.Кибрика,  И.М.Кобзевой и И.А.Секериной. М, 1997
8.  Рахилина Е.В. Когнитивная семантика: история, персоналии, идеи,   результаты. – //Семиотика и информатика, вып. 36. М., 1998

9. Äæ.Ãèáñîí, Ýêîëîãè÷åñêèé ïîäõîä ê çðèòåëüíîìó âîñïðèÿòèþ. Ì., Ïðîãðåññ, 1988.

10. Ò.Ì.Äðèäçå, ßçûê è ñîöèàëüíàÿ ïñèõîëîãèÿ, Ìîñêâà, 1980.

11. Å.Ô.Òàðàñîâ, Òåíäåíöèè ðàçâèòèÿ ïñèõîëèíãâèñòèêè, Ì., Íàóêà, 1987.

web site:

1.    www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/17652/  · 117 КБ       

2. www.krugosvet.ru/articles/82/1008261/1008261a1.htm  · 49 КБ