Sunday, March 19, 2017

ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААНАА ЗАРЛАЛАА

ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААН

ХИС-ийн Орчуулгын клуб ээлжит орчуулгын уралдаанаа зарлаж байна.
Уралдаанд оролцогч нь Орчуулгын клубээс бэлтгэсэн англи, орос, герман, франц, хятад, япон, солонгос хэл дээрх богино өгүүллэгээс сонгон монгол хэл рүү орчуулна.
Шагнал
1-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/
2-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/
3-р байр-1 Өргөмжлөл, мөнгөн шагнал /Хэл тус бүрээр/

Шагналын нийт сан хоёр сая төгрөг.

Шалгарсан бүтээлүүдийг  Орчуулгын клубын блог, фэйсбүүк, Оюутны орчуулгын бүтээлийн эмхтгэл зэрэгт нийтэлж нийтийн хүртээл болгоно.
Орчуулах өгүүллэгийг Орчуулгын клуб эсвэл www.translationclub.blogspot.com –ын Орчуулгын уралдаан цэснээс авна уу. Уралдааны дүнг 4-р сарын 12-ны  өдөр зарлаж, шалгарсан оюутнуудад шагнал гардуулна.
Орчуулга хүлээн авах
Орчуулгаа Calibri үсгийн 11 хэмжээгээр бичих ба 4-р сарын 5-ыг хүртэлх өдрүүдэд цаасаар Орчуулгын клубт, цахимаар humanitiestranslate@gmail.com хаягаар ирүүлнэ. Орчуулга дээр овог нэр, анги мэргэжил, утасны дугаараа заавал бичнэ үү.

Харилцах утас: 95959194

ОРЧУУЛГЫН КЛУБ


ОРЧУУЛГЫН УРАЛДААН     2017-3-20

ХИС-ийн Орчуулгын клуб ээлжит орчуулгын уралдаанаа зарлаж байна.
Уралдаанд оролцогч нь Орчуулгын клубээс бэлтгэсэн англи, орос, герман, франц, хятад, япон, солонгос хэл дээрх богино өгүүллэгээс сонгон монгол хэл рүү орчуулна. 

Уралдаанд орчуулах материалыг эндээс татаж авна уу:

Англи хэл
The Necklace
She was one of those pretty and charming girls born, as though fate had blundered over her, into a family of artisans. She had no marriage portion, no expectations, no means of getting known, understood, loved, and wedded by a man of wealth and distinction; and she let herself be married off to a little clerk in the Ministry of Education. Her tastes were simple because she had never been able to afford any other, but she was as unhappy as though she had married beneath her; for women have no caste or class, their beauty, grace, and charm serving them for birth or family, their natural delicacy, their instinctive elegance, their nimbleness of wit, are their only mark of rank, and put the slum girl on a level with the highest lady in the land.

She suffered endlessly, feeling herself born for every delicacy and luxury. She suffered from the poorness of her house, from its mean walls, worn chairs, and ugly curtains. All these things, of which other women of her class would not even have been aware, tormented and insulted her. The sight of the little Breton girl who came to do the work in her little house aroused heart-broken regrets and hopeless dreams in her mind. She imagined silent antechambers, heavy with Oriental tapestries, lit by torches in lofty bronze sockets, with two tall footmen in knee-breeches sleeping in large arm-chairs, overcome by the heavy warmth of the stove. She imagined vast saloons hung with antique silks, exquisite pieces of furniture supporting priceless ornaments, and small, charming, perfumed rooms, created just for little parties of intimate friends, men who were famous and sought after, whose homage roused every other woman's envious longings.

When she sat down for dinner at the round table covered with a three-days-old cloth, opposite her husband, who took the cover off the soup-tureen, exclaiming delightedly: "Aha! Scotch broth! What could be better?" she imagined delicate meals, gleaming silver, tapestries peopling the walls with folk of a past age and strange birds in faery forests; she imagined delicate food served in marvellous dishes, murmured gallantries, listened to with an inscrutable smile as one trifled with the rosy flesh of trout or wings of asparagus chicken.

She had no clothes, no jewels, nothing. And these were the only things she loved; she felt that she was made for them. She had longed so eagerly to charm, to be desired, to be wildly attractive and sought after.

She had a rich friend, an old school friend whom she refused to visit, because she suffered so keenly when she returned home. She would weep whole days, with grief, regret, despair, and misery.

*

One evening her husband came home with an exultant air, holding a large envelope in his hand.

"Here's something for you," he said.

Swiftly she tore the paper and drew out a printed card on which were these words: "The Minister of Education and Madame Ramponneau request the pleasure of the company of Monsieur and Madame Loisel at the Ministry on the evening of Monday, January the 18th."

Instead of being delighted, as her husband hoped, she flung the invitation petulantly across the table, murmuring: "What do you want me to do with this?"

"Why, darling, I thought you'd be pleased. You never go out, and this is a great occasion. I had tremendous trouble to get it. Every one wants one; it's very select, and very few go to the clerks. You'll see all the really big people there."

She looked at him out of furious eyes, and said impatiently: "And what do you suppose I am to wear at such an affair?"

He had not thought about it; he stammered: "Why, the dress you go to the theatre in. It looks very nice, to me . . ."

He stopped, stupefied and utterly at a loss when he saw that his wife was beginning to cry. Two large tears ran slowly down from the corners of her eyes towards the corners of her mouth.

"What's the matter with you? What's the matter with you?" he faltered.

But with a violent effort she overcame her grief and replied in a calm voice, wiping her wet cheeks: "Nothing. Only I haven't a dress and so I can't go to this party. Give your invitation to some friend of yours whose wife will be turned out better than I shall."

He was heart-broken.

"Look here, Mathilde," he persisted. "What would be the cost of a suitable dress, which you could use on other occasions as well, something very simple?"

She thought for several seconds, reckoning up prices and also wondering for how large a sum she could ask without bringing upon herself an immediate refusal and an exclamation of horror from the careful-minded clerk.

At last she replied with some hesitation: "I don't know exactly, but I think I could do it on four hundred francs."

He grew slightly pale, for this was exactly the amount he had been saving for a gun, intending to get a little shooting next summer on the plain of Nanterre with some friends who went lark-shooting there on Sundays. Nevertheless he said: "Very well. I'll give you four hundred francs. But try and get a really nice dress with the money."

The day of the party drew near, and Madame Loisel seemed sad, uneasy and anxious. Her dress was ready, however. One evening her husband said to her: "What's the matter with you? You've been very odd for the last three days."

"I'm utterly miserable at not having any jewels, not a single stone, to wear," she replied. "I shall look absolutely no one. I would almost rather not go to the party."

"Wear flowers," he said. "They're very smart at this time of the year. For ten francs you could get two or three gorgeous roses."

She was not convinced.

"No . . . there's nothing so humiliating as looking poor in the middle of a lot of rich women."

"How stupid you are!" exclaimed her husband. "Go and see Madame Forestier and ask her to lend you some jewels. You know her quite well enough for that."

She uttered a cry of delight.

"That's true. I never thought of it."

Next day she went to see her friend and told her her trouble.

Madame Forestier went to her dressing-table, took up a large box, brought it to Madame Loisel, opened it, and said: "Choose, my dear."

First she saw some bracelets, then a pearl necklace, then a Venetian cross in gold and gems, of exquisite workmanship. She tried the effect of the jewels before the mirror, hesitating, unable to make up her mind to leave them, to give them up. She kept on asking: "Haven't you anything else?"

"Yes. Look for yourself. I don't know what you would like best."

Suddenly she discovered, in a black satin case, a superb diamond necklace; her heart began to beat covetously. Her hands trembled as she lifted it. She fastened it round her neck, upon her high dress, and remained in ecstasy at sight of herself.

Then, with hesitation, she asked in anguish: "Could you lend me this, just this alone?"

"Yes, of course."

She flung herself on her friend's breast, embraced her frenziedly, and went away with her treasure. The day of the party arrived. Madame Loisel was a success. She was the prettiest woman present, elegant, graceful, smiling, and quite above herself with happiness. All the men stared at her, inquired her name, and asked to be introduced to her. All the Under-Secretaries of State were eager to waltz with her. The Minister noticed her. She danced madly, ecstatically, drunk with pleasure, with no thought for anything, in the triumph of her beauty, in the pride of her success, in a cloud of happiness made up of this universal homage and admiration, of the desires she had aroused, of the completeness of a victory so dear to her feminine heart. She left about four o'clock in the morning. Since midnight her husband had been dozing in a deserted little room, in company with three other men whose wives were having a good time. He threw over her shoulders the garments he had brought for them to go home in, modest everyday clothes, whose poverty clashed with the beauty of the ball-dress. She was conscious of this and was anxious to hurry away, so that she should not be noticed by the other women putting on their costly furs.

Loisel restrained her.

"Wait a little. You'll catch cold in the open. I'm going to fetch a cab."

But she did not listen to him and rapidly descended the staircase. When they were out in the street they could not find a cab; they began to look for one, shouting at the drivers whom they saw passing in the distance.

They walked down towards the Seine, desperate and shivering. At last they found on the quay one of those old nightprowling carriages which are only to be seen in Paris after dark, as though they were ashamed of their shabbiness in the daylight.

It brought them to their door in the Rue des Martyrs, and sadly they walked up to their own apartment. It was the end, for her. As for him, he was thinking that he must be at the office at ten.

She took off the garments in which she had wrapped her shoulders, so as to see herself in all her glory before the mirror. But suddenly she uttered a cry. The necklace was no longer round her neck!

"What's the matter with you?" asked her husband, already half undressed.

She turned towards him in the utmost distress.

"I . . . I . . . I've no longer got Madame Forestier's necklace. . . ."

He started with astonishment.

"What! . . . Impossible!"

They searched in the folds of her dress, in the folds of the coat, in the pockets, everywhere. They could not find it.

"Are you sure that you still had it on when you came away from the ball?" he asked.

"Yes, I touched it in the hall at the Ministry."

"But if you had lost it in the street, we should have heard it fall."

"Yes. Probably we should. Did you take the number of the cab?"

"No. You didn't notice it, did you?"

"No."

They stared at one another, dumbfounded. At last Loisel put on his clothes again.

"I'll go over all the ground we walked," he said, "and see if I can't find it."

And he went out. She remained in her evening clothes, lacking strength to get into bed, huddled on a chair, without volition or power of thought.

Her husband returned about seven. He had found nothing.

He went to the police station, to the newspapers, to offer a reward, to the cab companies, everywhere that a ray of hope impelled him.

She waited all day long, in the same state of bewilderment at this fearful catastrophe.

Loisel came home at night, his face lined and pale; he had discovered nothing.

"You must write to your friend," he said, "and tell her that you've broken the clasp of her necklace and are getting it mended. That will give us time to look about us."

She wrote at his dictation.

*

By the end of a week they had lost all hope.

Loisel, who had aged five years, declared: "We must see about replacing the diamonds."

Next day they took the box which had held the necklace and went to the jewellers whose name was inside. He consulted his books.

"It was not I who sold this necklace, Madame; I must have merely supplied the clasp."

Then they went from jeweller to jeweller, searching for another necklace like the first, consulting their memories, both ill with remorse and anguish of mind.

In a shop at the Palais-Royal they found a string of diamonds which seemed to them exactly like the one they were looking for. It was worth forty thousand francs. They were allowed to have it for thirty-six thousand. They begged the jeweller not to sell it for three days. And they arranged matters on the understanding that it would be taken back for thirty-four thousand francs, if the first one were found before the end of February. Loisel possessed eighteen thousand francs left to him by his father. He intended to borrow the rest.

He did borrow it, getting a thousand from one man, five hundred from another, five louis here, three louis there. He gave notes of hand, entered into ruinous agreements, did business with usurers and the whole tribe of money-lenders. He mortgaged the whole remaining years of his existence, risked his signature without even knowing if he could honour it, and, appalled at the agonising face of the future, at the black misery about to fall upon him, at the prospect of every possible physical privation and moral torture, he went to get the new necklace and put down upon the jeweller's counter thirty-six thousand francs.

When Madame Loisel took back the necklace to Madame Forestier, the latter said to her in a chilly voice: "You ought to have brought it back sooner; I might have needed it."

She did not, as her friend had feared, open the case. If she had noticed the substitution, what would she have thought? What would she have said? Would she not have taken her for a thief?

*

Madame Loisel came to know the ghastly life of abject poverty. From the very first she played her part heroically. This fearful debt must be paid off. She would pay it. The servant was dismissed. They changed their flat; they took a garret under the roof.

She came to know the heavy work of the house, the hateful duties of the kitchen. She washed the plates, wearing out her pink nails on the coarse pottery and the bottoms of pans. She washed the dirty linen, the shirts and dish-cloths, and hung them out to dry on a string; every morning she took the dustbin down into the street and carried up the water, stopping on each landing to get her breath. And, clad like a poor woman, she went to the fruiterer, to the grocer, to the butcher, a basket on her arm, haggling, insulted, and fighting for every wretched halfpenny of her money.

Every month notes had to be paid off, others renewed, time gained.

Her husband worked in the evenings at putting straight a merchant's accounts, and often at night he did copying at twopence-halfpenny a page.

And this life lasted ten years.

At the end of ten years everything was paid off, everything, the usurer's charges and the accumulation of superimposed interest.

Madame Loisel looked old now. She had become like all the other strong, hard, coarse women of poor households. Her hair was badly done, her skirts were awry, her hands were red. She spoke in a shrill voice, and the water slopped all over the floor when she scrubbed it. But sometimes, when her husband was at the office, she sat down by the window and thought of that evening long ago, of the ball at which she had been so beautiful and so much admired.

What would have happened if she had never lost those jewels. Who knows? Who knows? How strange life is, how fickle! How little is needed to ruin or to save!

One Sunday, as she had gone for a walk along the Champs-Elysees to freshen herself after the labours of the week, she caught sight suddenly of a woman who was taking a child out for a walk. It was Madame Forestier, still young, still beautiful, still attractive.

Madame Loisel was conscious of some emotion. Should she speak to her? Yes, certainly. And now that she had paid, she would tell her all. Why not?

She went up to her.

"Good morning, Jeanne."

The other did not recognise her, and was surprised at being thus familiarly addressed by a poor woman. "But . . . Madame . . ." she stammered. "I don't know . . . you must be making a mistake."

"No . . . I am Mathilde Loisel."

Her friend uttered a cry.

"Oh! . . . my poor Mathilde, how you have changed! . . ."

"Yes, I've had some hard times since I saw you last; and many sorrows . . . and all on your account."

"On my account! . . . How was that?"

"You remember the diamond necklace you lent me for the ball at the Ministry?"

"Yes. Well?"

"Well, I lost it."

"How could you? Why, you brought it back."

"I brought you another one just like it. And for the last ten years we have been paying for it. You realise it wasn't easy for us; we had no money. . . . Well, it's paid for at last, and I'm glad indeed."

Madame Forestier had halted.

"You say you bought a diamond necklace to replace mine?"

"Yes. You hadn't noticed it? They were very much alike."

And she smiled in proud and innocent happiness.

Madame Forestier, deeply moved, took her two hands.

"Oh, my poor Mathilde! But mine was imitation. It was worth at the very most five hundred francs! . . . " 

Франц хэл




Герман хэл /7-12-аар хуудас/





Хятад хэл




Орос хэл

ЗИМОВЬЕ НА СТУДЁНОЙ, -МАМИН-СИБИРЯК

Старик лежал на своей лавочке, у печи, закрывшись старой дохой из вылезших оленьих шкур. Было рано или поздно – он не знал, да и знать не мог, потому что светало поздно, а небо еще с вечера было затянуто низкими осенними тучами. Вставать ему не хотелось; в избушке было холодно, а у него уже несколько дней болели и спина и ноги. Спать он тоже не хотел, а лежал так, чтобы провести время. Да и куда ему было торопиться? Его разбудило осторожное царапанье в дверь, – это просился Музгарко, небольшая, пестрая вогульская собака, жившая в этой избушке уже лет десять.
– Я вот тебе задам, Музгарко!.. – заворчал старик, кутаясь в свою доху с головой. – Ты у меня поцарапайся…
Собака на время перестала скоблить дверь своей лапой и потом вдруг взвыла протяжно и жалобно.
– Ах, штоб тебя волки съели!.. – обругался старик, поднимаясь с лавки.
Он в темноте подошел к двери, отворил ее и все понял, – отчего у него болела спина и отчего завыла собака. Все, что можно было рассмотреть в приотворенную дверь, было покрыто снегом. Да, он ясно теперь видел, как в воздухе кружилась живая сетка из мягких, пушистых снежинок. В избе было темно, а от снега все видно – и зубчатую стенку стоявшего за рекой леса, и надувшуюся почерневшую реку, и каменистый мыс, выдававшийся в реку круглым уступом. Умная собака сидела перед раскрытой дверью и такими умными, говорящими глазами смотрела на хозяина.
– Ну, што же, значит, конец!.. – ответил ей старик на немой вопрос собачьих глаз. – Ничего, брат, не поделаешь… Шабаш!..
Собака вильнула хвостом и тихо взвизгнула тем ласковым визгом, которым встречала одного хозяина.
– Ну, шабаш, ну, што поделаешь, Музгарко!.. Прокатилось наше красное летечко, а теперь заляжем в берлоге…
На эти слова последовал легкий прыжок, и Музгарко очутился в избушке раньше хозяина.
– Не любишь зиму, а? – разговаривал старик с собакой, растопляя старую печь, сложенную из дикого камня. – Не нравится, а?..
Колебавшееся в челе печки пламя осветило лавочку, на которой спал старик, и целый угол избушки. Из темноты выступали закопченные бревна, покрытые кое-где плесенью, развешанная в углу сеть, недоконченные новые лапти, несколько беличьих шкурок, болтавшихся на деревянном крюку, а ближе всего сам старик – сгорбленный, седой, с ужасным лицом. Это лицо точно было сдвинуто на одну сторону, так что левый глаз вытек и закрылся припухшим веком. Впрочем, безобразие отчасти скрадывалось седой бородой. Для Музгарки старик не был ни красив, ни некрасив.
Пока старик растоплял печь, уже рассвело. Серое зимнее утро занялось с таким трудом, точно невидимому солнцу было больно светить. В избушке едва можно было рассмотреть дальнюю стену, у которой тянулись широкие нары, устроенные из тяжелых деревянных плах. Единственное окно, наполовину залепленное рыбьим пузырем, едва пропускало свет. Музгарко сидел у порога и терпеливо наблюдал за хозяином, изредка виляя хвостом.
Но и собачьему терпенью бывает конец, и Музгарко опять слабо взвизгнул.
– Сейчас, не торопись, – ответил ему старик, придвигая к огню чугунный котелок с водой. – Успеешь…
Музгарко лег и, положив остромордую голову в передние лапы, не спускал глаз с хозяина. Когда старик накинул на плечи дырявый пониток, собака радостно залаяла и бросилась в дверь.
– То-то вот у меня поясница третий день болит, – объяснил старик собаке на ходу. – Оно и вышло, што к ненастью. Вона как снежок подваливает…
За одну ночь все кругом совсем изменилось, – лес казался ближе, река точно сузилась, а низкие зимние облака ползли над самой землей и только не цеплялись за верхушки елей и пихт. Вообще вид был самый печальный, а пушинки снега продолжали кружиться в воздухе и беззвучно падали на помертвевшую землю. Старик оглянулся назад, за свою избушку – за ней уходило ржавое болото, чуть тронутое кустиками и жесткой болотной травой. С небольшими перерывами это болото тянулось верст на пятьдесят и отделяло избушку от всего живого мира. А какая она маленькая показалась теперь старику, эта избушка, точно за ночь вросла в землю…
К берегу была причалена лодка-душегубка. Музгарко первый вскочил в нее, оперся передними лапами на край и зорко посмотрел вверх реки, туда, где выдавался мыс, и слабо взвизгнул.
– Чему обрадовался спозаранку? – окликнул его старик. – Погоди, может, и нет ничего…
Собака знала, что есть, и опять взвизгнула: она видела затонувшие поплавки закинутой в омуте снасти. Лодка полетела вверх по реке у самого берега. Старик стоял на ногах и гнал лодку вперед, подпираясь шестом. Он тоже знал по визгу собаки, что будет добыча. Снасть действительно огрузла самой серединой, и, когда лодка подошла, деревянные поплавки повело книзу.
– Есть, Музгарко…
Снасть состояла из брошенной поперек реки бечевы с поводками из тонких шнурков и волосяной лесы. Каждый поводок заканчивался острым крючком. Подъехав к концу снасти, старик осторожно начал выбирать ее в лодку. Добыча была хорошая: два больших сига, несколько судаков, щука и целых пять штук стерлядей. Щука попалась большая, и с ней было много хлопот. Старик осторожно подвел ее к лодке и сначала оглушил своим шестом, а потом уже вытащил. Музгарко сидел в носу лодки и внимательно наблюдал за работой.
– Любишь стерлядку? – дразнил его старик, показывая рыбу. – А ловить не умеешь… Погоди, заварим сегодня уху. К ненастью рыба идет лучше на крюк… В омуте она теперь сбивается на зимнюю лежанку, а мы ее из омута и будем добывать: вся наша будет. Лучить ужо поедем… Ну, а теперь айда домой!.. Судаков-то подвесим, высушим, а потом купцам продадим…
Старик запасал рыбу с самой весны: часть вялил на солнце, другую сушил в избе, а остатки сваливал в глубокую яму вроде колодца; эта последняя служила кормом Музгарке. Свежая рыба не переводилась у него целый год, только не хватало у него соли, чтобы ее солить, да и хлеба не всегда доставало, как было сейчас. Запас ему оставляли с зимы до зимы.
– Скоро обоз придет, – объяснил старик собаке. – Привезут нам с тобой и хлеба, и соли, и пороху… Вот только избушка наша совсем развалилась, Музгарко.
Осенний день короток. Старик все время проходил около своей избушки, поправляя и то и другое, чтобы лучше ухорониться на зиму. В одном месте мох вылез из пазов, в другом – бревно подгнило, в третьем – угол совсем осел и, того гляди, отвалится. Давно бы уж новую избушку пора ставить, да одному все равно ничего не поделать.

– Как-нибудь, может, перебьюсь зиму, – думал старик вслух, постукивая топором в стену. – А вот обоз придет, так тогда…

Япон хэл






Солонгос хэл /392-394-аар хуудас/




Friday, March 10, 2017

Хэл доголохоор



Сумын дунд сургуулийн хичээлийн эрхлэгчээс аймгийн хүүхэд, залуучуудын байгууллагын дарга, аймгийн захиргааны хэлтсийн дарга, хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, аймгийн орлогч дарга, “Ардын Эрх”, “Үнэн” сонины албаны ахлагч, сурвалжлагч, МУБИС-ийн профессор-багш зэрэг албыг олон жил хашиж, удирдах ажлын хажуугаар мэргэжлээ орхилгүй судалгаа шинжилгээний олон бүтээл туурвисан цөөн эрдэмтдийн нэг бол Монголын Зохиолчдын эвлэлийн шагналт, утга зохиол судлаач, шинжээч, доктор (PhD), профессор Ш.Гүндалай юм. 

Хүүхэд залуучууд, төр захиргааны байгууллагын ахмад ажилтан тэрбээр эдүгээ өндөр насны тэтгэвэрт байгаа ч эх хэл–утга соёлын сэдвээр туурвисаар байна. Түүний эдүгээ монгол хэл бохирдож байгаад санаа зовж зон олон, төр засагтаа хандсаныг манай сонин толилуулж байна.


Өнөөдрийн бүх төвшний яриа, бичгийн хэлний бодит байдлаас үүдэн эх хэл–соёл, ёс заншлаа дээдэлдэг Монгол хүн “Хэл доголохоор хөл догол” хэмээсэн ардын мэргэн үгийг зүрхэндээ тээж санаа алдан, толгой сэгсэрч байгаа гэж бодном. Монгол хэл, утга-соёл, ёс заншлаа буртаглан элдэвлэн маяглаж харийн өмнө толгой бөхийн саймшрагчид төрийн түшээд хэмээгчдийн дотор ч, уран бүтээлч- сэтгүүлчдийн хүрээнд ч эрдэмтэн-соён гэгээрүүлэгч гэж өөртөө нэр гуншин хайрлагчдын хэсэгт ч, аж ахуй эрхлэгчид, ер хаана л бол хаана захаас аван замаар үргэлж байна.
Хүнд эх орон, эх хэл соёл, ёс заншил, ээж аав бусдаас ялгарах толбо таних тэмдэг нь билээ. Тэгэхээр Монгол хэл-соёлоо доголдуулахгүй явахсан гэх чин хүсэл эрмэлзэл бидэнд таримал бус төрмөл. Эх хэл-соёл, ёс заншлаа буртаглагчдыг билгүүн номч Б.Ренчин гуай “эллээхэнчүүд”, Ц.Дамдинсүрэн гуай “балраа хүүхнүүд” гэсэн бол нэрт шог зохиолч Л.Бадарч 1950-иад онд “Амьд хүүхэлдэй” шог өгүүллэгтээ “ээж” гэсэн сайхан Монгол үг байсаар атал хэлд орж буй охиндоо “мам” гэж зааж өгсөн нь шашны ёсны эм шулмас гэсэн нэрлэлт болсныг инээдэм буйлуулан шоглосон. Авьяаслаг шогч Ж.Барамсай 1970-аад онд эх хэлээ гутаагчдыг “Орчин үеийн алтан загасны үлгэр” шог өгүүлэгтээ хурц дайчин элэглэн шоглосон. Ардын уран зохиолч Д.Пүрэвдорж агсан өнөөдрийн эллээхэнчүүдийг:

Барьцааны ломбаардтай
Баталгааны нотираадтай
    Хувийн коодтой
    Хувцасны моодтой
Хоол нь поорцтой
Холио нь пээрцтэй
    Яам нь мээнэжэртэй
    Ямаа нь кашмийртай
Чихэндээ аппараадтай
Чивэндээ гомдоомтой
    Эцэг нь таавчигтай
    Эх нь лээвчигтэй
    Хүүхэд нь паампэрстай
Ууцандаа масаажтай
Утсандаа мэйсежтэй
    Унадаг бөх моосттой
    Уулзвар бүхэн поосттой
Тээстээр шалгадаг
Тээндрээр уралддаг
    Шооконд ордог
    Сейфэнд нуудаг
Интэрээстэй тоглодог
Эстрээс тайлдаг
    Санаандгүй явдал сүрпэрийз
    Салбан өмд тарпээз
Илүү зан хооби
Ихсийн булагнал лооби
    Үзэсгэлэнт бүсгүй оны мийс
    Үдшийн мэдээ сийтий нүүс…
гэхчлэн имийж, дэбийл, түнээл, оргинаал, лийдэр, лоодор, паакт, аакт, оофис, сээкс, бараак, дураак, нариадчиг, балиалшэг, каарт, шоорт, жийнс, пээнс, наар, баар, шипрээц, скооч хэмээн харь үгийг учрыг нь ололгүй түүхийгээр нь залгиж маяглан шулганагчдыг 55 мөрөөр элэглэн шогложээ.
Тэргүүлэх эрдэмтэн зохиолч, сэтгүүлч Л.Түдэв гуай энэ балай зэхий байдлыг “Хэлний хүчирхийлэл” хэмээн нэрлэж их уншиж мэдсэнийхээ цараагаар далайцтай бясалган сэтгэж “Монгол хэлний тухай хууль”-ийг цогцоор боловсруулан баталж, нийтээр даган мөрдөж хэлний засаглал тогтоох хэрэгтэй болсон хэмээн хэдэн жилийн өмнө төр засаг, ард нийтэд учирлан нотолж бичсэн.
1960-70-аад онд “Улаан од”, “Хөдөлмөр”, “Эдийн засаг”, “Намын амьдрал”, “Ухуулагч” зэрэг төрийн сонин, сэтгүүл, аймгуудын сонин хэл найруулга, зөв бичихүйн хамгийн их алдаа мадагтай гарч, шүүмжлэлд өртөн, дунд сургуулийн ахлах ангид найруулгазүйн хичээлд дээр нэрлэсэн сонин, сэтгүүлийг сурагчдад тараан өгч улаан харандаагаар цоохор навтарга болтол нь засуулж ярилцдаг байсан сан.
Билгүүн номч Б.Ренчин гуайд “Хөдөлмөр” сонины нэг дугаарыг өгөөд “Та манай сонины хэл найруулга, зөв бичихүйн алдаа мадгийг шүүн тунгааж саналаа хэлнэ үү” гэжээ. Хэд хоногийн дараа өвгөн эрдэмтэн “Танай сонины хэл найруулга, зөв бичихүйн алдаа мадгийн бөөсийг нь түүчихлээ, одоо хуурстай нь ноцолдож сууна” гэжээ. Энэ үгийг үзэг, цас нийлүүлдэг бүх хүн байнга санууштай.
Өнөөдрийн сонин, сэтгүүл, радио, телевизийн уран бүтээлийн ур чадвар, хэл найруулга, зөв бичих, ярихуйн үнэн нүүр царайг захын малчин, ажилчин, худалдаачин ер хүн бүр эгдүүцэн шүүмжилж байна. Сүүлийн үеийн гавьяат, төрийн шагналт энэ тэр сэтэр зүүгчдийн бүтээл нэртэй сувсыг хэн ч тоохгүй буй үнэнийг нуух арга чарга алга.
Жинхэнэ уран бүтээлч, зохиолч, сэтгүүлчийн өндөр нэр алдрыг нам, улс төрийн үнэлэмж, нутаг нуга, анги хам, өглөг авлагын гинжин холбоогоор олсон цол гуншингаар гутаагчдыг цаг хугацаа, уншигч үзэгчдийн мэргэн шалгуур ялгаж салгаад тогтоогоод өгчихдөг. Д.Равжаа, В.Инжинаш, Д.Нацагдорж нар ямар ч алдар цол гуншингүй атлаа ”Их зохиолч”, “Сод билэгт” гэдэг хэмжүүрийг ард түмэн тавьж тэдний бүтээлийн яруу эрхэмсэг хэл найруулга, уран чадварыг бахархан уншиж, бясалгаж хэл яриа, бичиг туурвилдаа ашигласаар байгаа үнэнийг ямар ч хууль, зарлигаар хэнбугай ч үгүйсгэж чадахгүй, даравч дардайна, булавч бултайна.
Монгол ардын зүйр цэцэн үг, оньсого, дуу, ерөөл, магтаал, үлгэр, туулийн хэлний баян тансаг уран яруу нь биднийг байнга соронздон татдаг. Иймээс манай эцэг эхчүүд хүүхдээ өглөө сэрэхэд нь “Нойрыг сэрж бардаг, номыг уншиж ухаардаг”, “Нойронд сэргэг номд мэргэн”, “үгэнд цэцэн, үйлэнд уран” байхыг сургаж, орой оньсого таалцан, оюунаа тэлж, үлгэр тууль ярьж үйл явдлаа цэгнэдэг тогтсон заншил нь хүүхэд залуусын хэл яриаг зүгшрүүлэх нэг ёсны гэрийн сургалт байсан цаг саяхан.
Гэтэл өнөөдөр хүүхэд, залуус хэн хүнгүй ахуй амьдрал, ажил үйлдвэрлэл хаана бол хаана, бүх орон зайд телевиз, радио, сонин хэвлэл, хаяг, зар сурталчилгаа зэрэг мэдээллийн бүх хэрэгслийн буруу зөрүү, болхи толхи, Монгол бус хэлний дарангуйлалд өртөн учир начраа олохгүй байх шиг. Төрийн түшээдээс эхлээд зөв ярьж, бичиж чадахгүй ичгүүр, хууль битгий хэл, албан тоот боловсруулж дөнгөхгүй хөөрхийлөлтэй байдал УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Яамд, аймаг, сум, хот гэх мэт бүх төвшний олон түшмэлийн үнэн нүүр царайг харуулсаар…
Албан тоот ч боловсруулж дөнгөхгүй сайд, аймаг, сумын тамгын газрын түшмэдийн тухай сонин хэвлэлээс зөндөө уншсан, ийм шүүмжлэл газар сайгүй тааралддаг. Түшээдтэй холбоотой “номгүй хүний одоо олон, но-той хүний тиймээ олон”, “Чи чинь их хуралдаа байна уу, шорондоо байна уу”, “Далан худалч долоон хүзүүтэй байсан юм гэдэг. Одоо гурван хүзүүтэй болсон”, “Төрийн түшээ, тэнгэр хоёрыг хараад нэмэргүй”, “Төрийн түшээ биш ээ, төрийн тушаа” гэх мэт хэл, сэтгэхүй, ажил хэрэг нягт холбоотойг сануулсан ардын бүтээл шог яриа уран холбоо цуварсаар байна.
Энэ бол хэл доголохоор ёс жудаг алдагдаж ажил үйлс мөхөсдөж хүн зоны итгэл алдардгийг харуулж байна. Төрийн хүний үг нь оновчтой цөөн, ажил хэрэг ил тод байхыг Монголчууд эртнээс чухалчилдаг бичигдээгүй хуультай. Иймд ч эзэн Чингис “Төр ариун байхыг түшмэд нь мэдтүгэй. Цус ариун байхыг охид нь мэдтүгэй” гэсэн мэргэн үгээрээ түшмэдийн үг яриа, үйл бүтээлээс төрийн өнгө жавхаа бат төвшин шалтгаалахыг гэрээсэлсэн хэрэг.
Дээдэс суудлаа олохгүй, доодос гүйдлээ олохгүй, хэл доголж, “Жигүүртэн шувуу өдөө хайрлана, ухаант хүн хэлээ хайрлана” хэмээсэн ардын сургаал гээгдэж эх хэлээрээ сайхан ярьж, зөв бичиж найруулж чадахаа больжээ. Одоо янз бүрийн онол, туршлага эрж бэдрэлгүй “XXI зуун бол мэдлэг нөөцлөх зуун биш мэдлэгийг ашиглах зуун болно” гэсэн Билл Гэйтсийн үгийг санаж “Монгол хэлний тухай хуультай болж эрдэмтэн зохиолч (Л.Түдэв)-ийн дэвшүүлсэн хэлний засаглал тогтоож, төр, засгийн болон төрийн бус бүх байгуулага, ард нийтээрээ газар сайгүй ажиллах цаг нэгэнт иржээ.
Хойт хөрш ОХУ 2005 онд “Орос хэлний тухай хууль”-тай болж эдүгээ хуулийн хэрэгжилтэд байгууллага, иргэн бүр хувь нэмрээ оруулж буйг Оросын телевиз мэдээлж байна. Тэд гудамж талбайд буй зар сурталчилгаа, албан газрын нэр хаягаас эхлээд бүх төвшинд хуулийн хэрэгжилтийг маш нарийн тооцож байна. ОХУ-ын залуучууд, сайн дурын байгууллагынхан онц идэвхтэй ажиллаж үр дүнд хүрчээ.
Шинэ содон бүхнийг хошуучлагч залуучууд, залуучуудын байгууллага олиу солиу алдаа эндэгдэлтэй залуу насны ааг омгоор галтай цогтой тэмцэж өөрчлөн бүтээн босгодог нь манай залуусын үе үеийнхний үйлс билээ. “Хэлтэй бол хөлтэй” учир гадаад хэлийг сурсан шиг сурч Монгол хэл-утга соёлоо дээдлэхийг мартвал үеийн үед жигшигдэнэ.
АНУ-ын Индианын их сургуулийн нэрт Монголч эрдэмтэн Кара Жорж (Хар Дорж) “Гаднын үгийг түүхийгээр нь битгий их залгиасай” гэж Монголчууд бидэнд захисан, тус сургуулийн төв – Еврази судлалын салбарын судлаач Рут Ингеборг Мэзэрв “Гаднын шинэ ололтыг авч хэрэглэх нь чухал боловч түүний төлөө өөрийнхөө соёл-иргэншлийг битгий золиослоорой. Барууныхныг битгий шууд хуулбарлаарай. Тэдний аж төрөх ёс рок поп урлаг цорын ганц зөв зам биш шүү дээ (Индианын их сургуулийн Монгол судлаачид “Блүүмингтон Индиана. 2005. 25 ба 48-р талд) гэсэн гүн утгатай үгийг ямагт санаж эх хэл-соёлоо буртаглуулахгүйн төлөө залуус ханцуй шамлан ажиллахыг уриалъя.
Эзэн Чингисийн алтан сургаал “Алтан Эрих”-д “харийг даган дуурайвал Хөх-Монгол гутмой” гэж бий.
2008 онд Ерөнхийлөгчийн санаачлага, ивээл дор хэсэг “элит”-ийн боловсруулж УИХ-аар баталсан “Монгол улсын мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” хэмээх нэрээсээ эхлээд Монгол хүн ойлгоход бэрх, болхи толхи найруулгатай баримт бичигт “2021 он гэхэд төрийн захиргааны төв байгууллагын ажилтнууд албан ажлаа англи хэлээр явуулах чадамжтай болгох” гэж заасан нь Монгол улс 2021 оноос англи хэлт нэг улсын харьяат болох муу ёрыг зөгнөсөн мэт айдас жихүүдэс дагуулж байна. Үүнд хөх толбот Монгол хүн бүр жигшин зэвүүцэж “Төрийн түшээд, Тэнгэр хоёрыг хараад нэмэргүй” төрийн тушаа гэж байгаа юм. Монголыг судалдаг гадаадын эрдэмтэд Монгол хэл соёлоор бахархаж байхад бид юу болж байна вэ?!
Англиар баруун солгойгүй хэмээн өөрийгөө дөвийлгөдөг манай нэг том хүн Олон улсын эдийн засгийн чуулган (форум)-ыг англи хэл дээр удирдах гээд бантан хутгаж оролцогчдын дургүйг хүргэсэн гэсэн мэдээ дуулдсан. Үнэн бол Монгол улсын нэр төрийг гутаасан уучилшгүй шившиг. Ерөөс тусгаар улсын нэг гол шалгуур бол төрөлх хэлээрээ бүхий л ажил хэрэг, эрдэм соёлоо ямар ч төвшинд явуулдаг дэлхий нийтийн жишиг, тогтсон ёс. Эх хэлнээсээ урвана гэдэг бол эх орноосоо урвасан хэрэг. Их Нацагдоржийн “Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл мартаж болшгүй соёл мөн. Үхтэл орших төрөлх нутаг салж болшгүй орон мөн” гэснийг сэвтээхгүйн төлөө Монгол хүн бүр бодох, сэтгэх, бүтээх, туурвих, ажиллах түүхэн цаг үе нэгэнт иржээ.

Эх сурвалж: Залуучуудын үнэн сонины нийтлэлээс www.assa.mn 2013 оны 3 сарын 25-нд хуулбарласныг энд авав.


Эх хэлний элдэв сониноос


Үг давхцуулах чамирхал

Зурхайд зурайдаг “эерэг сайн, сөрөг муу” бас л буруу хэвшсэн хэллэг. Монгол хэлний эерэг бол сайн, сөрөг бол муу гэдгийг хэн ч мэднэ. Зурхайчид түг таг болгосон илүү “эерэг, сөрөг”-өө авчихвал сайн, муу л үлдэж энгийн сайхан болохоор байна. Энэ мэт үгийн маяг донж хайсан хүмүүсийн  илүү үг эх хэлийг минь буртаглаад байгаа юм.
Зурхайн “Өглөөний нар 7 цаг 45 минутад мандана” гэдэг өгүүлбэр бас л илүү үгтэй. Учир нь шөнийн нар гэж байхгүй, нар өглөө л манддаг тул зүгээр л “Нар 7 цаг 45 минутад мандана.” гэвэл илүү юмгүй сайхан болно.
Энэ мэтээр утгагүй гангалж, ухаангүй албархсанаас болж энэ асуудлыг ингэж ойлгож байна” мэтийн хачин үг хэллэг үүсэж, нийтэд түгдэг болохоор учирлан тайлбарлаад байгаа юм...

“Егөөтэй 99 тайлбар” номын “Жолоо мушгихаас өмнө замд гаргасан зурхай” өгүүллийн хэсгээс